Autor: Anfus
lunes, 25 de febrero de 2008
Sección: Leyendas
Información publicada por: Anfus
Mostrado 14.019 veces.


Ir a los comentarios

Mouras que tamén foron Anxos.

A moura concentraba unha multiplicidade de significados que os anxos non puderon conter.

Mouras, Sereas, Anxos e Galiñas ...

 


AS MOURAS TAMÉN FORON ANXOS.


Mouras, Sereas, Anxos e Galiñas no Arco da Vella.


Moitas das que semellan andrómenas marabelosas ou fantásticas escolmadas nas lendas de mouros adoitan agochar algunha realidade cuio fundamento, cando non o pudo explicar a ciencia, foi interpretado como efecto dunha causa máxica ou divina, intermediación dunha forza sobrenatural.


Na Galiza varios máxicos seres moran nas augas de ríos, fontes, manaciáis ou da mar, sobranceando xacios, mariños e sereas. Ca auga vencéllase tamén ás mouras estreitamente. As sereas tamén adoitan seren fremosas, e, como aquélas, aparecen penteando os seus loiros cabelos ás beiras de augas cun espello e pente de ouro. Teñen tamén tesouros que agochan nas perfundidades. A moura, ademáis de galiña, é serpe; a serea peixe. A serea foi nun principio ademáis de peixe, galiña con face de muller; a moura amósase, como a serea, vencellada a auga, baixo fasquía de galiña, en fontes. A galiña de ouro da moura viría sendo éla mesma nun seu aspecto de “mensaxeira” entre a Terra e o Ceo ao que, por caso, a moura,  alcumeada Vella nun simbolismo que encarna gran sabedoría, chegaría rubindo polo arco da vella pra, ao chegar á sua banda máis outa, principiar a descer, no movemento ou traxectoria ascente e descente que mesmo atoparíamos no vo da galiña, e que  mesmo representaban as sereas cuio ámbito de actuación téimase reducir, como o das mouras, ás perfundidades. Movemento e traxectoria de ascer e descer característico aos universalmente “axis mundi” que poñen en contacto as forzas numinosas da Terra cas do Ceo e mailo Inframundo nun amplo, universal, nivel. 


Co cristianismo este papel de mensaxeiro alado que con voz e arte divinos entona a celestial música dos deuses correspóndelle aos Anxos, que mandarían á “competencia” mesmo ao inferno, xunto a un deles, Lucifer, as suas azas xa non serviran para voar, seica polo peso dos cornos que lle saen. Como híbridos alados non ficarán máis que eles, inda así a serea e maila moura concentraban unha multiplicidad de significados que os Anxos non puderon conter.  A figura, vencellada á moura, da lavandeira, á beira das auga que no río representan míticamente limiar dun alén, tamén presenta certo aspecto de “mensaxeira” entre a suposta Outra banda e a nosa. Abonde pensar na deusa irlandesa que baixo fasquía de lavandeira aparéceselle ao seu fillo, o heroe Cuchulain, cando este vai mortalmente ferido. As  chamadas mouras, como menxaseiras, cantan, como o fan anxos e sereas, nalgunha lenda, como veremos adiante.


Moitos  mouros son lembranza de antigas deidades pagás evemerizadas nun proceso que os rodea de misterio e fai extraños, e ata estranxeiros, mesmo en alcumealos como, ademáis de xigantes, celtas, señores, señorit@s, donas, fauciosos, carlistas ou soldados, tamén como árabes, cartaxineses, franceses, indios, negros, forasteiros, primitivos, sarracenos, romanos, xentís...(Vitor Vaqueiro, 1998). Sexa coma for, os mouros constitúen unha tribo máxica (González Reboredo, 1974).


Os mouros viven nos seus castros baixo terra, así o chan abre e féchase ao pronunciar eles certas palabras. Podera ter sido o tron a sua voz e ter o poder de fender a terra cas choivas da treoboada, conectando ao mouro con outras tantos entes sobrenaturáis cuio orixinal máis amplo ambito é mirrado e reducido sinxelamente ao seu  aspecto ctónico, inda tendo sido moito máis largo nun principio e mesmo abranguer ao Ceo, cas suas treboadas, dexergado no animismo que o idolatriza.  O mouro é tamén un xigante dacabalo, ademáis de ter un enorme mazo, como tiveron tantos deuses do trono e a treboada, nalgunha lenda que outra.


Pronunciando misteriosas palabras, das que mesmo levan o vento e as augas, ou batendo co pe no chan, a moura abre portas en penedos, tal como ollamos na anta chamada a "Casa da Moura". Ás veces a moura leva un inmenso penedo no maimiño ou na cabeza. Os mouros poden tamén facerse invisibeis, trocar de fasquía (en serpe, lagarto (V. Risco, 1927) e, dando unha pancada no chan, mergullarse na terra. O aspecto ctónico que presentan os mouros vencellados á serpe ou as pedras e a terra, trasládase ás augas.


Son donos de fontes nas que beben as suas bestas e onde, habelenciosos ca maxia, practican encantamentos. Trátase da maxia fecundadora da auga na terra, a maxia da cíclica y estacional natureza e o proceso de fertilidade que daquela mesmo rexía o destino dos homes; "maxia" que vencellada á serpe que simboliza rexeración e fertilidades ctónicas, propicia a figura da serpe-mora. Así ollamos aos mouros practicando unha rea de tarefas de xorne agrícola, como a de coidaren porcos do paisano ou asistiren ás feiras de gando; ademáis de, no seu vencello a fecundidade e fertilidade, precisar dunha parteira (Boiro).


As sereas afogaban  mariños pra devoralos, tamén as mouras larpan en ocasións humanos. Vencellada á serpe a moura é a gran Nai da Terra á que retorna a vida que ela tamén propicia, Éla da a vida, mais tamén a tira e toma. Según contan en Palmés-Ourense unha moura de Rosén treballou con todos os homes do lugar tendo moitísima descendencia (evemerizada capacidade fecundativa, fertilizante da deusa Nai); como ninguén fornecíalle alimentos (¿nun culto esquecido, abandonado?), tras devorar os fillos (como nai Terra no seu aspecto de Gran Cadela), morreu de fame nunha cova (Vázquez Monxardín, 1994). Nos Penedos da Moura, en Olás de Vilariño, os mouros tamén devoraban humanos.


As mouras, de costumes nocturnos, amósanse fermosísimas penteándose con pente i espello de ouro. Presentando conexións, suliñadamente, ademáis de ca Terra, ca auga, a lua e a serpe.

...no Arco da Vella.

Ao Arco da Vella inda supósenlle propiedades animadas, na lembranza das antigas crenzas animistas que dan vida e humaniza a forzas i elementos naturáis. Crese que zuga as augas de mares e ríos pra beber cando non trafegalas cara outros lugares. Otorgaselle tamén a capacidade de, baixando a terra, apoderarse de nenos ou rapaces, existindo un dito que versa: "Arco da Vella / vaite de ahí / que as nenas bonitas / non che son p´ra ti. (Rodríguez González, 1958).


Na bisnbarra de Monterrei o Arco da Vella contén duas zonas diferenciadas, a máis escura chámase Arco das Vellas e, a máis clara, Arco das Mozas (taboada Chivite, 1949). Feito que achéganos de novo ao certo carácter cíclico e temporal que abrangue o mito que rodea tal fenómeno. No Arco da Vella atopan lugar propicio (sempre según a tradición do País) as bruxas para favorecer ou perxudicar os destinos de quen desexen, circunstancia que as achega, neste aspecto, a outras figuras míticas "rexidoras dos destinos", como as Nornas, Morai, Parcas, Maya-Kali, etc.


Relata unha lenda de Moraña que sachaba unha familia nun campo cando principiou escurecer. Entón, cun dos seus extremos apoiados nun regato, apareceu o Arco da Vella e, no centro do mesmo, un fato de seres vestidos fimininamente e de fasquía sinistra e  febles, flacos corpos e longas guedellas, que emitían sons máis semellantes a gruñidos que a voces humanas, ao tempo que levaban o Arco da Vella dunha banda a outra.


Entón tal fato de espectráis seres desapareu e a familia viu diante deles unha angarella con sete mulleres de corpos mirrados e pretas como tizóns. Malia os esconxuros dos camponeses as mulleres seguían ahí, petaron co sacho no chan pra guindarlles terra mais veron as suas faces nos sachos e, do que pesaban, non poderon movelos. Fuxiron os camponeses aos seus lares e, cando voltaron ao seguinte día ao mesmo lugar, atoparon as sete mulleres turrando do arado mentres cantaban: "Somos sete meigas / que andamos no Arco da Vella" (Folgar Crestar, 1975).


O devandito prodixioso aspecto do fenómeno vencellado a sobrenaturáis forzas aboféllalo a popular copla: "Cando chove e máis fai sol / vai o demo pra Ferrol / cargadiño de culleres / chamando polas mulleres. (Fuentes Alende, 1985).


Existe, parella a da moura que, tapando co maimiño o penedo que transporta, evita o fin do mundo, a crenza que vencella ao Arco da Vella o mesmo fin do mundo. Este terase de producir, como xa foi o de auga, por un diluvio de lume, ambolos dous refrectidos no Arco da Vella e os seus cores, azul pra o diluvio, vermella pra o lume. Abofellan os camponeses alemáns que chegado o fin do mundo non se albiscará o mesmo Arco da Vella en moitos anos.


Dis certa crenza popular de Vilasuso : “á Pena Molexa dis que a fixo unha vella co dedo meniño” e o folcore xa cristianizado doutras penas semellantes coma o “enorme penedo aburacado por dentro e apoiado noutro por un punto que a lenda di corresponde ó dedo da Virxe e o dia que retire o dedo e caia o penedo será o fin do Mundo (FERNANDEZ CAÍNZOS) ;  da Pena Morcegueira de Meirás. Unha das lendas que xira orredor da Pena Molexa conta que unha casamenteira moura sae a asolla-lo ouro na noite de San Xoan, tamén din que a fixo unha vella có dedo meniño e que o día que retire o dedo será o fin do mundo (André PENA GRAÑA).


O fin do mundo podería remitirnos aquí, ao Diluvio Universal de auga. A moura seica tampe co meniño algún buraco que tería a Lua da que, antigamente, críase que viñan as augas, cando non algún furado no Ceo dos que a tradición encarrega tampar con pedras á Vella moura que atá alí riba chega rubindo polo seu Arco (André PENA GRAÑA).



*
Copyright  Anfus © 2008 O Bicarolo Cerveiro Enterprises Ltd.

 


No hay imágenes relacionadas.

Comentarios

Tijera Pulsa este icono si opinas que la información está fuera de lugar, no tiene rigor o es de nulo interés.
Tu único clic no la borarrá, pero contribuirá a que la sabiduría del grupo pueda funcionar correctamente.


  1. #1 bracarense 26 de feb. 2008

    A expressão "arco-da-velha" é muito utilizada em Portugal. Significa algo de espantoso e inverosímil. Segundo a Wikipédia:

    «A expressão tem origem no Antigo Testamento; arco-da-velha é o arco-íris, ou arco celeste. Arco-da-velha é uma simplificação de Arco da Lei Velha, uma referência à Lei Divina. Há também diversas histórias populares que defendem outra origem da expressão, como a da existência de uma velha no arco-íris, sendo a curvatura do arco a curvatura das costas provocada pela velhice, ou devido a uma das propriedades mágicas do arco-íris - beber a água num lugar e enviá-la para outro, pelo que velha

    poderá ter vindo do italiano

    bere

    (beber).»

  2. #2 Anfus 26 de feb. 2008

    Moito obrigado pela interesante referencia. A Divina Vella Lei pode fora a de algunha deidade pagana. Na curvatura das costas provocada pola vellez seica podera intervir tamén algún esforzo como o de carregar pedras, pra o caso. En todo caso albiscamos as pegadas dun antergo culto de animatismo de elementos e forzas naturáis dexergadas máxicamente ao non coñecerse científicamente causa máis lóxica.


    Uns versos do tema:


    Arco da vella
    tíroche unha pedra
    co dedo belleco
    que te quedas seco.
    (A Fonsagrada (Lugo)


    Arco da vella
    revólveme a pedra
    co dedo belleco
    que mañán tará seco.
    (A Fonsagrada (Lugo)


    Arco da Vella,
    vaite de aí
    que o teu pai
    chama por ti.
    E a túa mai
    é unha veleta,
    que non che quere
    dar a teta.    


    No senso estricto da verba, o animismo é a teoría das representaciós da ialma; nun senso amplo, a teoría dos seres espirituais en xeral. Distínguese o animatismo, ou sexa, a doctrina da vivificación da Natureza. Ademáis do animatismo distínguense o animalismo e o manismo. Estes termos son resoltado do coñecemento da concepción que teñen os pobos primitivos sobor o mundo e a Natureza que os rodea. Estes pobos ateigan o mundo de seres espirituáis, bos ou daninos, aos que atribúen a causación de tódolos fenomenos naturáis, polo que se cre animado, non só o reino vexetal e animal, tamén o, aperentemente inerte, mineral.


    Velaí outro exemplo de animatismo, o Arco "bebendo":
    Contan en Moaña (Pontevedra), do Arco da Vella, que onde "bebe" (pousa un dos seus extremos), escarvando  atoparíase un tesouro. Noutras ocasións fálase dunha ola  ou cofre,con moedas de ouro.


    O animatismo atinxe a outros fenómenos astráis e metereolóxicos vencellados, mesmo o do lóstrego que inda segue alustreando como arma de deuses uranios, na pegada que da sua crenza ficou no noso lendario, en lanzas, coitelos, mazos ou porras de certos mouros, velaí:


    A cruz de Vilachá está na parroquia de Portocelo, concello de Xove (Lugo), púxose  onde  morrera un home polo raio. Disque pasando por alí, e aínda que tronaba e lostragaba a eito, o home  tivo a soberbia de dicir: -¡Mal raio me parta!- Atinoulle un raio que o dixou seco coma un chamizo.


    Ahí o tés, o raio de Balar ou Balor, o deus da treboada chamado, no seu vencello á fertilidade das augas, Bile en Gales, o mesmo que no Leabhar Gabhala, sendo o pai de Mile  e  fillo de Breoghan, no seu vencello a Bero Breo como "Altísimo /  Xigante da Torre". O no noso lendario  amosa as mostras do devanceiro culto a un antergo deus uranio da treboada cuia arma xa viña sendo o raio 


    En Vilarente (Abadín (Lugo)  mentres había treboada  estaba na rectoral o cura lendo un libro mentres suaba moito.
    Ata que chamou a un feligrés e díxolle:
    -¿ queres ver os nubeiros aí fóra,  ?
    - quero.
    -¡ Tócame no ombro esquerdo¡ -
    E nada máis tocarlle o feligrés viu moitos homes con lanzas e cousas ameazando ao crego.  Un deles veu cara ó cura cun coitelo na man, entón crego preguntoulle:
    -¿Que queres?
    -¡Unha espiga de trigo! -Non! non cha dou, que me levas a colleita toda!-.
    E o cura arreboloulle a sola dun zapato. Entón o nubeiro foi descargar nunha carreira  moi fonda que hai a carón da igrexa; cando foi derretendo a area que deixara o nubeiro víanse unhas pedriñas coma bólas moi lisiñas e bonitas.


    Ademáis de amosar a pegada dunha antiga crenza pagana, a lenda deixa ler entre liñas referentes ao proceso de sincretismo que a cristianiza, tal como poderíamos ollar noutras.


    O cura Antoñanes e os nubeiros
    En Abeledo- Abadín (Lugo) un cura que lle chamaban O Antoñanes un día de treboada púxose a ler libro enriba do escritorio. Lía de présa e suaba ata que, moi apurado, liscou pra embaixo da mesa, xusto a tempo pra zafarse dun gran coitelo que de socato chantouse no medio do escritorio. Entón a treboada foi descargar no monte. O coitelo mandárao o nubeiro, vencido polo esconxuro do cura Antoñanes.


    Ahí os tes, nestas lendas escolmadas en  http://www.galiciaencantada.com/ , o pagano deus mouro e os seus "anxiños" as mouras. Unha aperta.

  3. #3 Servan 26 de feb. 2008

     En muchos lugares se encuentra el mito que el arco iris bebe por un extremo y por el otro arroja agua, como una serpiente anfisbena, paralelo al de la vía láctea, por un extremo acoge las almas muertas y por el otro las entrega, por lo cual era representada en mesoamérica como una sierpe con una cabeza muerta y la otra viva.

  4. #4 Anfus 27 de feb. 2008

    Estupenda puntualización, Servan. Pareciera que el arco iris entonces actúa irremisiblemente como puente. Permíteme Servan continuar exponiendo estas lendas en el gallego idioma que le es propio original, sin que creo te pierdas nada, no obstante apremiándote a que solicites, si lugar hubiera, el aclararte, alguna "verba" o lo que compita, si precisara.


    Refíre o Ciprianillo como no Couto de Louredo-Mugares baixo terra áchase a capela de San Cibrán, con dous xigantes armados de enormes mazas cas que pexan o paso das persoas. Pra atinxir o tesouro que garda tense que soltar un can e máis un gato para despistar aos xigantes (Seminario de Estudos Galegos, 1928).


    Tal capela lembra os castros soterráneos dos mouros, e mesmo os palacios dos sidhe dos Tuatha de Danann. O mazo, denantes a porra e dempóis asemella que a lanza, etc., foron armas de tantos deuses da Treboada.


    No castelo de Sandiás hai un enorme pozo con moitísima auga que conduce a un gran salón no que hai ouro a esgalla. O xigante que garda o tesouro ten unha enorme machada ca que talla o paso  a calquera. Para desencantar o tesouro compre levar unha galiña preta e máis un ovo posto pola mesma. A galiña sóltase no salón e o ovo escáchase na fronte do xigante (Santana, 1931).


    Compre pois atinar por en relación á deidae urania do machado (o raio), co ámbito ctónico e temporalmente cíclico que encarna o ovo da galiña "mensaxeira".


     

  5. #5 Servan 27 de feb. 2008

    Creo que se puede hacer una equivalencia mítica arco iris-vía láctea-serpiente-cordón umbilical. Hubo un art. sobre este tema en la Anthropos de Basilea, del P. von Loewenstein, también me referí al tema en el art. Boa.

  6. #6 Anfus 27 de feb. 2008

    Pudiera ser. La Vía Láctea es llamada también Camino de Santiago, camino que conduce al Fin del Mundo, y quien dice del Mundo, de Todo. Existe cierta relación entre el Fin y el  Cero, circular, ovoide, elíptico (o serpiente que se muerde la cola) en su relación a espacio y tiempo infinitos. Para ser exactos, antes, o justo donde comienza el ciclo del 6 + 1 hallamos el Cero, puesto que lo que se encuentra al Final es el Ocho. Pero, tratándose de un ciclo, ¿no deberíamos encontar al final de éste su mismo principio?. El cíclico seis más uno se comprende entre los infinitesimales 0 y doble cero= ocho, lo que confiere a tal ciclo una temporalidad eterna. 


    Cierta relación al cordón umbilical la hallaríamos en los hilos con los que antiguamente se creía que los ciertos sobrenaturales seres, que comentamos en El Arco Iris, La Rueca y la Araña de 7 patas, tejían el destino con el que ataban al ser humano.  

  7. #7 Servan 27 de feb. 2008

    Es un tanto difícil imaginar el movimiento aparente de la vía láctea. Parece serpentear en los cielos. Una forma es dibujarla en un huevo y  rotarlo.
    La triple Hécate es representada con un cuchillo obstétrico y una cuerda. La cuerda la imagino tanto como el cordón umbilical, que debe cortarse para iniciar una nueva vida, así como la cuerda o hilo de la vida, que es cortada en la hora inevitable de la muerte, como rito especular. Quizá en rel. a los espejos de las moiras. Un lado del espejo es el de la vida, el otro el de la muerte.

  8. #8 Anfus 27 de feb. 2008

    Estos espejos evocan de algún modo cierto simbolismo que los vincularía, lo mismo que a la luna , a las aguas, supongo que en su traslucidez o reflejo, frialdad y brillo...Ya sabrás que ambas, aguas y luna, al igual que, tal como propones, el espejo, en tantas creencias antiguas, mitos o leyendas, guardan relación con algún otro lado, mundo o dimensión. La luna era lugar de donde se creía venían las aguas, lo mismo que iban y venían las almas. Podría, según pienso,  existir cierta relación espejo-luna-aguas- el otro lado (donde tiene sus casas y tesoros los mouros).


    ¿Máis que sería de Bero Breo, Breoghan?


    O nubeiro, parenteado co demo e as meigas, explica mitoloxicamente a treboada. É unha especie de duende ou esprito que dende os ares dirixe os raios, tamén xunto á nubeira, produce a treboada que cae onde eles deciden.


    O nubeiro move as nubes que agocha no cume das montañas (Rodríguez González, 1961).


    Tal cume, en conexión á forza numinosa da treboada, lembra o axis mundi onde a Terra e o Ceo, o seica mellor as suas forzas misteriosas, máxicas ou numinosas, conectan. Velaí de seguido a evemerización dalgún outro destes axis mundi nos que as forzas mouras e numinosas da tempestade conectan, contactan cas da terra.


    O escolante, é humano, ente máxico ou xenio da treboada,i é chamado así polos tantos coñecementos que atinxiu dos libros que fixéronlle perder o xuízo, así os seus saberes permítenlle ascer ás nubes. Mexando na terra forma unha poeira enriba da cal soérguese (Rodríguez González, 1960).


    Tamén poden ascer formando unha fumeira que producen aproveitando o buraco do cocho dunha toupeira. Poden xuntarse varios e derramar unha leira ca sarabia (Risco, 1979).


    Pra acadar estado de nubeiro o home mexa no chan, a urina mesturada co po  forma unha nube que medra ata que, de un pulo, chouta enriba dela e principia o asceo ás nubes.


    As nubeiras actúan moito en beiramar e teñen o poder de deitaren moita auga, pois meten o cu no mar. Existen parellas de nubeiro e nubeira acasolados, inda que non traballan xuntos. Os entendidos son quen de distinguir o sexo dos nubeiros, cualidades ou procedencia xeográfica (Fraguas, 1969).


    O tronante é dotado de podere máxicos e dirixe treboadas e tempestades, vive en casas de terra nas alturas. Provoca treboadas remexendo nas fontes e fai o barullo do trono remexendo caixas de ferro. Polo sul da Galiza coidan que é un monstro cativo e repoludo que produce o son do trono batendo cos pes nas nubes (Murguía, 1982).

  9. Hay 8 comentarios.
    1

Si te registras como usuario, podrás añadir comentarios a este artículo.

Volver arriba