Autor: Xabrés da Teixeira
sábado, 17 de noviembre de 2007
Sección: Toponimia
Información publicada por: xabres
Mostrado 40.679 veces.


Ir a los comentarios

"Cortello" de lobos

De cómo coger un lobo vivo, con las manos.

Escribe aquí el primer bloque de texto de tu“CORTELLO DOS LOBOS”

(O  como coger un Lobo con las manos)

 En el pueblo de Lubián, sede del ayuntamiento del mismo nombre, en lo que ahora se viene llamando la Alta Sanabria, existe una curiosa construcción, desde tiempos casi inmemoriales, que tiene este nombre: “O CORTELLO DOS LOBOS”.

 Yo, he tenido el honor y el placer de conocer a D. Felipe Lubián, carpintero, molinero, labrador y por ende padre de la familia Lubián Lubian, el cual en alguna tarde de otoño, en el corral de su casa, y al “agarimo” de una rayola de sol, un torrezno asado y una buena jarra de vino, elAborado con uvas de Toro, nos contaba sus aventuras como molinero y sobre todo gran conocedor del rito de coger los lobos en el “cortello”.

 El “cortello” es un recinto circular, excavado en la ladera de la montaña, por encima del pueblo de Lubián (tanto el gentilicio como la toponimia se confunden), cerrado por un muro de piedra de más de 3 metros en la zona baja del mismo y aproximadamente cinco e la mas alta.

 Cuando se barruntaba, que el lobo rondaba la zona, en busca de comida, normalmente ya casi en el invierno, pués en las sierras ya no quedaba ganado, el cánido se acercaba a los pueblos, y solía “achagar” y comerse los “rixelos” y algún que otro perro de caza. Evidentemente los mastines no se atrevía con ellos, sobre todo con los formidables mastines leoneses, protegidos con las “carrancas”, entonces como decía se procedía al intento de captura del enemigo de los pastores. (Hoy las cosas han cambiado, tanto para el lobo como para los pastores, ya casi no quedan ni de uno ni de otros)

 Para capturarlo, se introducía dentro del “cortello” un “rixelo”, año o cabrito, que por su edad y al echar en falta el calor del rebaño, o de su madre, se dedicase a balar durante la mayor parte de la noche, con el fin de que el lobo, atraído por sus balidos, intentase cogerlo para comérselo.

 El lobo una vez localizado, el pobre “rixelo”, no se lo pensaba mucho y saltaba al interior del “cortello”, lo que no sabia era que aquella seria seguramente, la última vez que comiese un cabrito, o cordero.

 Una vez que el lobo daba cuenta del animalito, como es lógico, éste dejaba de balar, señal para los del pueblo de que el depredador estaba dentro.

 Entonces con lazos, estacas, y “horquillas” de madera, capturaban al hambriento animal vivo, que era de lo que se trataba.

 Aquí comenzaba la segunda parte del ritual, pués una vez capturado el lobo, durante unos cuantos días, se lo llevaba en casi procesión por todos los pueblos de los alrededores, para que los habitantes de los mismos, colAborasen en el mantenimiento del “cortello” y su muro.

 Esta tradición ya debe hacer unos cuarenta años que ha desaparecido, aunque al “CORTELLO DOS LOBOS”, depuse de su restauración, está apto para su uso, aunque creo que ya no hay “rixelos”, para introducir dentro, y lobos deben quedar muy pocos.

 Si alguna vez pasáis por la autovía de la Rías Baixas, justo entre las portillas del Padornelo y La Canda, y si no lleváis mucha prisa, merece la pena desviarse hasta Lubián, os encontrareis con gente muy acogedora que os enseñará el “Cortello”, algo de nuestra historia etnográfica, que está en vías de desaparición.

 Un cordial saludo

 artículo


No hay imágenes relacionadas.

Comentarios

Tijera Pulsa este icono si opinas que la información está fuera de lugar, no tiene rigor o es de nulo interés.
Tu único clic no la borarrá, pero contribuirá a que la sabiduría del grupo pueda funcionar correctamente.


  1. #1 Llug 18 de nov. 2007

    Abo, compañero, un pastor alemán es esto:

    http://es.wikipedia.org/wiki/Pastor_alem%C3%A1n

    y un lobo ibérico es esto es esto:

    http://es.geocities.com/biologialobo/

    Por tu comentario infiero que el animalito no es agresivo, tanto mejor, porque de cruce debe tener bien poco ;-)

  2. #2 xabres 18 de nov. 2007

    Pedrarias de Almesto: Yo también soy, o era, cazador. Unica y exclusivamente, a rAbo, y en las montañas de la Alta Sanabría, donde las perdices, son barqueras. El año pasado todo mi botín fue una perdiz, éste todavía no me he estrenado. Andando de caza he visto algunas veces el lobo, jamás le tirado, lo mismo que a zorros, corzos y similares.

     Ragel : Gracias por la interesante información sobre los “chorcos” “chuzos” y “enramamientos”, no dejéis que se pierdan estas palabras.

     Abo : La palabra “rixelo”, la he sacado sobre todo por que está a punto de perderse del habla cotidiana, y que puede perder su sentido: o lobo entrou no magote, achagou rixelos e liscou.  

     El lobo aparte de ser un ser totémico de nuestros antepasados, casi siempre fue mal visto, no en vano era el que le producía perdidas a los ganaderos (no tanta como se decía). Ahora su persecución no tiene razón de ser, bajo mi punto de vista.

     Si Bethoben tuviese la boca más rasgada, seria casi lobo, eso si algo gordo.

     Por cierto en el Puente de Sanabria, hay un puente romano o casi, y unas chuletas de vacuno de muerte.

     Arenas : ¿No me digas que, tanto la lobera de Perex como la de Camariñas, no son unas verdaderas obras de ROMANOS?.

    Un abrazo a todos.

  3. #3 xabres 19 de nov. 2007

    Abo: El puente romano en El Puente, está en la salida, si no me equivoco, hacia Villarino, yo tampoco creo que sea romano, sinó románico,. Aunque lo de romano lo oí en  Puebla.

     Cromlech: es francamente impresionante la estructura del foso de Valderredible. Lástima que la reconstrucción no se ajuste al entorno y al paisaje.

     Pedrarias: Espero que el lobo, llegue a tus dominios, solo te rogaría una cosa: dispárale con una cámara fotográfica, o intenta hacerte amigo de alguno y ya verás, como no es tan fiero.

     Onnega: O foxo do Incio heche de libro de texto. He estado en la zona y no lo había oído mencionar, y eso que a los paisanos casi los confieso. Espero que lo reconstruyan, pero con algo de mejor criterio que el deValderredible.

     Un abrazo para todos.

  4. #4 xabres 19 de nov. 2007

    Hpato: Obrigado po-lo seu apontamento.
     Me alegra mucho, ver por este pequeño, digamos homenaje a los lobos, y sus antiguos perseguidores, que creo que no eran tanto.
     En la región Trasmontana, del parque de Montezinho, creo que todavía queda alguno, y en esa zona no hace más de 150 años que todavía se vió algún oso. O meu Abo dixit. quiero decir que mi abuelo ya hace unos cincuenta y tantos años que ha muerto.
     Abo : está vuesa merced, autorizado a hacer buen uso de la frase, solo tendrá que pagarse unos hAbones con oreja, en algún punto de la Sanabria.
     Pedrarias de Almesto : estoy convencido de tu bondad con estos cánidos, si los llegas conocer, te darás cuenta de su "honestidad", y del poco favor que le hacen las leyendas.
    Si cazas con una escopeta del 20... no eres un depredador.
     La caza es muy bonita, ¡deja cazar a los perros, eso si acompañando-los, y si puede ser solo mejor! Aunque no mates nada, merece la pena.
     Un saludo a todos. 

  5. #5 Pedrarias de Almesto 21 de nov. 2007

    ¡Fratres! Bona dies. Suscipiat Dominus sacrificius de manibus tuis, ad laudem gloria nomini sui....Mueven sus señorías mi nostalgia de aquellos años de adolescencia. El lobo concita fraternidades. Una copita de tequila (sal y limón) por Arquidioniso. Abo: "Confiteor Deus omnipotens...¡es verdad! A ver esa asociación si se pone en marcha; ¡se van a enterar los apóstatas!. Xabres: disculpa todas estas bromas. Tal vez con el lobo rompamos con aquello de "Homo homini lupus". Saludos cordiales a todos.

  6. #6 xabres 23 de nov. 2007

    Amigos Pedrarias y Arquidioniso, estamos en ello, como dijo alguien.
     Espero que este fin de semana pueda mandarlo.
     Al mismo tiempo animo a otros que hayan vestido alguna vez el ROQUETE, a que también nos cuenten.
     Creo que Abo también insinuó algo.
     VENGA, ÁNIMO
    .
    Los mundos venideros, nos están esperando.

     Que no sea para apalearnos.

     Saludos cordiales

  7. #7 xabres 26 de nov. 2007

    .Ha caído en mis manos un tríptico de la Asociación Carballos da Sementeira y escrito por David Pérez López, con el titulo:

    OS FOXOS DO LOBO

    PATRIMONIO ETNOGRÁFICO

    XURÉS-GERES

    GALIZA/PORTUGAL

    Transcribo:

    SITUACION

    Marco privilexiado, na raia Seca entre Galiza e Portugal, abranguindo as terras galegas do Val do Limia e as portuguesas de Miño e Tras-os-Montes. Os foxos concentranse nas serras que forman o Parque Internacional Geres-Xurés e arrededores, sendo a maior concentración de foxos do lobo do mundo. A desbordante riqueza etnografica e historica destas serras ven dada pola intensa humanización que sufriu desde a Prehistoria, onde os galaicos cultivaron a terra, recolectaron os froitos do bosque, cazaron e prazticaron unha extensiva gandeiria de montaña.

     Os foxos da zona galega do parque non son os mellor conservados, ogallá que este triptico sexa o 1º paso para unha futura posta en valor e aproveitamento turístico dos mesmos, como reflexo da arquitectura monumental e inxenio medievais.

     Para visitar as mellores mostras do fenomeno foxo en Portugal , cunha conservación espectacular,dirixidevos ao concello de Montalegre e visitade os foxos de Avelar, Parada de Fafiao, nun fermoso percorrido polo val do rio Cávado.

    HISTORIA

     Os antecedentes dos foxos atopamolos na prehistória, cando os cazadores abrian buracos no chan disimulados con polas e xestas para atrapar as presas. Estas técnicas perfeccionanse, e cara o século X aparecen referencias textuais de grandes foxos do lobo espallados polas serras. Monumentais obras nas que participa toda a aldea empapada de un elevado espirito comunitario.

     A Batida do Lobo: Do mesmo xeito que para a construcción e mantemento do foxo; na batida corrida ou montaria medieval do lobo, participaba toda a aldea. Un representante de cada casa,obrigatoriamente tiña que participar na batida, dirixida polo Monteiro Maior, nomeado polo Señor das terras, e frecuentemente encabezada por clérigos. No despregue final, participan cabaleirias, cans e os veciños e veciñas provistos de latas, caldeiros, cornos e outros aparellos barullentos. Batendo o mato con aixadas e gadañas ata facer sair ás alimañas, con moito ruido e berros ian encamiñando a presa cara o foxo, onde agardaba varios homes por riba dos muros. Abatido o lobo, armábase unha gran parafernalia de trasladoque remataba nunha festa con gaitas, baile e comida. O animal expuñase varios días na aira da aldea e ás veces mesmo se lle facia un xuizo.

     Fenómeno Lobo; O lobo, converteuse desde o Neolitico, no maximo competidor da especie humana e polo tanto no seu maior inimigo; asi se perseguiu, humillou, maltratou sen ningún tipo de clemencia. Séculos enteiros de lendas, contos, persecucións, morte e veleno, contemplan a unha das criaturas mais miticas da historia da humanidad.

     Antes do cristianismo, o lobo tivo a categoria de Deus en moitas culturas europeas, e na Galiza venerouse á Reiña Lupa. Na Idade Media, o lobo, adquiriu condicións máxicas e sobrenaturais, e asociouse ao demo e a bruxeria, todo alimentado pola presenza dun ser maléfico e ruin chamado Lobishome, que incrementou a sua demonización. Hoxe as poboacions lobunas retroceden, pero ainda seguen provocando certo arrepio nos corpos dos campesiños da Galiza rural.

    OS FOXOS

     Son os vestixios arqueo-etnográficos que as sociedades rurais agro-pastorís idearon para cazar lobos. Parece producirse a partir do ano 900 a eclosión aequitectónica do fenomeno, como reflicten os documentos dos mosteiros. Os principais tipos de foxo son: simple, de cabrita e de converxencia. O 1º é o mais universal e antigo, consiste nun buraco no chan disimulado con polas e xestas. Os outros dous, mais inxeniosos, son exclusivos do Noroeste Peninsular, non aparecendo referencias orais nin escritas deles en ningunha outra rexión do mundo.

     Foxo de Converxemcia: Está formado por longos muros de pedra irregular disposta linealmente en seco. As paredes, que abranguen as dúas vertentes dunha vagoada, vanse estreitando regularmente ladeira a baixo, tipo funil, para rematar nun pasadizo estreito que desemboca nunha construcción circular de reducido diametro (4 m.) e fondo variabel cunha pequena porta para retirar á victima. A lonxitude das paredes, varia desde 200 m. Até máis de 1000. O máis grande do mundo coñecido atópase na Serra do Soajo (Arcos de Valdevez-Portugal), e mide máis de dous kilómetros. Äs veces, na entrada dos foxos aparecen pequenos muros circulares, chamados esperas, onde se agochaban os cazadores.

     Foxo Circular ou de Cabritilla: Construcción circular pétrea, de aparello irregular, coroada con lousas planas sobresaindo cara ao interior, chamadas capeas. A altura das paredes sobrepasa os dous metros e o diametro dos foxos oscila entre 30 e 60 metros. No interior colocábase unha cabra como reclamo para o lobo, que atraido polos berros caia na trampa. A mañá era axusticiado polos veciños da aldea máis cercana.

     ROTEIRO DO FOXO DE CORBELLE

      Saíndo da vila de Bande, pasando por  Corbelle, chegamos ao alto das Catro Cruces, onde unha pista arranca á esquerda cara á Pedra Fita das Catro Cruces, fito prehistórico é mediaval. Seguindo entre un espeso bosque de piñeiro roxo (silvestris), atopamos A Mota, gran túmulo funerario megalitico que dentro conserva unha cámara de pedra onde hai 5000 anos enterraban aos mortos; logo de 1 km. Situámonos no comenzo do foxo do lobo. As frondosas carballeiras do alto Cadós, agochan lobos, porcos bravos, teixugos, corzas e unha inxente cantidade de fauna salvaxe, sempre vixiada pola penetrante mirada da Aguia Real.

     SERRA DO LAboREIRO

      Amplitude e silenzo transmite esta espectacular serra, onde centos de cabalos, vacas e cabras pastorean semi-ceibes desde o Neolítico. No horizonte recórtanse as mámoas, que forman unha das concentracións megalíticas mais elevadas de Europa. Petroglifos, pedras fitas, vieiros, pinturas e foxos, complementan o grandioso legado histórico arraiano.

     ROTEIRO DO FOXO DE GUENDE

     Desde o fondo da aldea de Guende, no concello de Lobios, ascendemos por un antigo camiño de carro ata o foxo de cabrita. O camiño atravesa a Raia ao pé do pico de Fontefria, chegando a aldea portuguesa de Pitoês das júnias; atrás quedan: os currais de Fontefria e  o milladoiro onde no ano 1502 finou o abade do Mosteiro de Santa Maria, Gonçalo Coello, atrapado nunha intensa nevada. Entre maio e Xuño poderemos observar multitude de flores entre as que destaca a endémico e precioso Lirio do Xurés.  

     CURRAIS DE FONTEFRIA

     Desde tempos históricos os pastores que na primavera-veran suben co gando cara a serra, pola noite refuxian os rebaños en currais para defenderse do lobo e eles dormen en chivanas: canstruccións primitivas de grandes bolos de pedra, recubertas de terrons para illar da calor e do frio.

     Texto, deseño : David Pérez López

     Edita: Asocioación Cultural Carballos da Sementeira

     ColAbora :Xuta de Galicia –Conselleria de Cultura e Deporte.

    Dado el interés divulgativo, que creo será del aprecio de muchos Celtiberos, intentaré escanear el folleto, sobre todo por los mapas que incluye, para mayor informacion.

     Saludos a todos.

  8. Hay 7 comentarios.
    1

Si te registras como usuario, podrás añadir comentarios a este artículo.

Volver arriba