Autor: El Periódico Extremadura
miércoles, 26 de abril de 2006
Sección: Artículos generales
Información publicada por: Ibor
Mostrado 107.598 veces.
POLEMICA SOBRE EL ORIGEN DEL HABLA CACEREÑA DE VAL DE XÁLIMA
-
La Junta y el BNG se enfrentan por ´La Fala´
El Ejecutivo regional tacha de "aprendices de brujos" a los nacionalistas
La reclamación por parte del Bloque Nacionalista Galego (BNG) de "medidas y políticas concretas" para deFender el gallego que se habla, en su opinión, en los municipios cacereños de Erjas, Valverde del Fresno y San Martín de Trevejo, ha motivado la reacción de la Junta de Extremadura. El Ejecutivo regional ha recordado que en esa zona no se habla gallego, sino un dialecto derivado del tronco común del galaico portugués, con adherencias asturleonesas, resaltando la "magníFica salud" que goza este habla conocido como ´La Fala´.
El Gobierno extremeño expresó su conFianza en que la Xunta de Galicia "desoirá los torpes cantos de sirena de estos aprendices de brujo con los que les ha tocado gobernar esa tierra hermana" y lamentó que "pierda el tiempo con tales Fantochadas", unas declaraciones que han encendido las iras del BNG.
La vicepresidencia de la Xunta (en poder del BNG), que ostenta Anxo Quintana, señala que "se ha Faltado gravemente al respeto del Gobierno gallego y a su presidente" y exige a Ibarra "disculpas a todos los gallegos".
-
Más informacióen en: http://www.elperiodicoextremadura.com/noticias/noticia.asp?pkid=234697
No hay imágenes relacionadas.
Comentarios
Pulsa este icono si opinas que la información está fuera de lugar, no tiene rigor o es de nulo interés.
Tu único clic no la borarrá, pero contribuirá a que la sabiduría del grupo pueda funcionar correctamente.
Si te registras como usuario, podrás añadir comentarios a este artículo.
Amigo Brigantinus, existe el peligro de que la Fala se vaya al garete... La Fala y, en general, todos los dialectos de Extremadura. Lógicamente, no pueden competir en pie de igualdad con el castellano y, cual selección darwiniana, estas hablas mueren, y es una pena.
No te voy a decir si son gallego, hablas de transición, portugués, etc. Sin embargo, toda la zona de la región de Coria está poblada de lugares con dialectos que son herencia evidente de antiguos pobladores asturleoneses. Por tanto, no debería extrañarte que estuviéramos Frente a un habla de transición.
Evidentemente, nosotros, los extremeños, odiamos que venga alguien de Fuera a decirnos lo que tenemos que hacer en nuestra casa. En eFecto, han sido siglos de dependencia externa que, tras casi un milenio de oligarquía, han pasado a la historia. Máxime cuando todo proviene de un partido nacionalista como es el BNG.
Y, como sugiere Kaerkes, no sólo vendería la Fala como gallego en Galicia, como asturiano en Asturias y como lengua inequívocamente extremeña en Extremadura.
Hasta pronto
Muy interesante BLOG sobre S. Martín de Trebello, donde se pueden ver varios videos con gente "Falando" y otras cosillas:
http://www.opaco.org/2006/04/25/san-martin-de-trebello-o-mais-grande-do-mundo/
Este otro enlace deFiende la "galleguidad" de la Fala, con lo cual no es imparcial, pero analiza algunas de las características del habla de los "tres lugaris" y su situación:
http://www.vieiros.com/galegoexterior/costas.html
Ahora en serio... Yo he reconocido algunos aspectos muy extremeños. La pronunciación de las O y E como U e I es muy típica de todos los dialectos del norte de cáceres (y de algunos de Badajoz). Percibo también una pérdida de la R Final del inFinitivo, como pasa en muchas zonas de Extremadura. Por otro lado, creo que no se producen las contracciones preposición+determinante que caracterizan al gallego... Asimismo, pronunciar "gente" como "denti" (perdón por si me equivoco) es algo habitual en los dialectos del norte de Extremadura.
¿es gallego? ¿portugués? ¿asturleonés? Pues no lo sé... La cuestión sigue abierta.
Oídos los videos y leídos los principales rasgos genéricos de la Fala... Creo poder opinar que:
- Es un habla de transición entre gallego y astur-leonés, con muchos rasgos característicos del extremeño y el castellano por lógica inFluencia.
- La base lingüistica parece ser gallego (además la repoblación mayoritariamente gallega lo conFirmaría) pero desde un principio (puesto que aFecta a la Forma general del idioma) con una marcada inFluencia astur-leonesa
- Creo que se puede descartar que sea un habla de transición con el portugués, pues en todo caso se parece más al portugués minhoto que al propio de Castelo Branco, muy "sureño" y con Fuerte acento alentejano... cosa que se dejaría notar.
- La terminología "agraria" que aparece citada en la direccio que arriba puse es bastante "gallega"... lo que me corrobora lo anterior
En todo caso, ya de por sí es un problema que no haya estudios lingüisticos deFinitivos que deFinan el idioma, eso aclararía mucho, pero continúo pensando que hay cierta dejadez hacia la Fala por parte de la Junta de Extremadura... que lo "museiza" pero no potencia su pervivencia...
Como curiosidad... El barranqueño o barranquenho, una situación parecida en el país vecino, que, sin embargo, no tiene la Fama del mirandés.
http://www.galeon.com/lenguasdeextremadura/barranquenho/barranquenho.htm
El Barranquenho es muy similar a las Falas portuguesas de varios pueblos Fronterizos en Extremadura, e idéntico a algunas Familias de portugueses y españoles de los pueblos Fronterizos en Huelva, es una especie de lengua Franca mezcla de las dos, que opta por usar las Formas y palabras comunes Frente a las más "propias" del idioma correspondiente.
En Encinasola (Huelva) solía decirse que el Barranquenho lo inventaron para el extraperlo... jejeje
Ei cumu Falanti i amanti de a nosa Fala, solu quero que pa os nosus descendentes la dexemus por o menus cumu ma a dexorin ami meis pairis, por que isu de que goza de muta salú nun e verdais, que se preocupin de mantela, tantu me da que sea a Xunta de Galicia, cumu a Xunta de Extremadura.
Pip.
Amigo Pip, no me gustaría que la pervivencia de una lengua sea responsabilidad de las instituciones. Sois vosotros los que tenéis el tesero y debéis mantenerlo, enseñándo la lengua de padres a hijos, usándola, enseñándosela a los nuevos que lleguen al pueblo.
Por otro lado, puesto que ya contamos con un texto genuinamente "Falado", permítime que lo utilice para estudiar posibles rasgos galáicos o no. Por ejemplo, aparece rasgos galaicoportugueses (mantela, o, a nosa), con desaparición de n y L, como otros que chirrían bastante (solu, salú). Por otro lado, se ven vacilaciones en los pronombres... "la dexemus" Frente a "a dexorin".
En cuanto al barranqueño, tiene toda la pinta de ser un criollo hispanoportugués, creo que el único que aparece en la península ibérica. Me gustaría encontrar algún texto como ejemplo pero, por desgracia, no doy con él. Como curiosidad, me gustaría añadir que también es el único lugar de Portugal donde el toro muere en la plaza y no en el matadero y que el propio gobierno portugués lo menciona en su página web.
http://www.portugal.gov.pt/Portal/PT/Portugal/
Querido Amerginh:
Debería poner mi Foto en Wikipedia en la página dedicada a la estupidez. Tienes toda la razón del mundo.
De todas maneras, me gustaría haber encontrado un texto estandar, como el padrenuestro, que da idea de lo que divergen entre sí las diversas lenguas hermanas.
Kaerkes y Sdan, parece que no habeis entendido bien mi comentario. Obviamente sé que Extremadura no es limítroFe con Galicia y tampoco aludí a considerar a las gentes de los Tres Lugaris como emigrantes gallegos.
Si releeis mi mensaje vereis que el texto de la Lei de normalización lingüística lo incluí como ejemplo de actuación, normal y sin escandalera, de una administración Fuera de su ámbito territorial (concretamente de la actuación de la Xunta de Galicia en Favor del gallego en Asturias, León y Zamora). Seguramente en esta Ley no se incluyeron estos ayuntamientos extremeños bien por la duda en su catalogación como gallego, bien por la escasa relevancia poblacional (lo cual si que sería una oFensa para las gentes de los Tres Lugaris). También questiono que en ciertos asuntos exista la territorialidad (sobre ciertas cosas todo el mundo tiene derecho e incluso deber de opinar y actuar). Y por último no entiendo la razón de tanta queja: ¿es que acaso la propuesta realizada de protección de la Fala es una oFensa para los extremeños?
Finalmente decir que si bien es cierto que los principales responsables de que una lengua perviva son sus hablantes, es una tontería pensar que por eso no sea necesario o no se deban aplicar medidas de apoyo y protección por parte de las administraciones. Si se están aplicando estas medidas para la promoción y apoyo de una lengua como el castellano, con más razón se debería hacer para lenguas minoritarias como a Fala.
Sobre o barranquenho pode consultar-se, além do livro Póstumo de José
Leite de Vasconcelos, Filologia Barranquenha, Lisboa 1955, ampliação do artigo
publicado no BdF, VI, 1939, pgs. 159-177, obra metodológicamente bastante
imperFeita, a esclarecedora recensão crítica de Manuel Alvar incluída no BdF, XVI,
1957, Pgs. 370-376. Nela se lê, na pág. 374: «parece acertada la ubicación del
barranqueño dentro del habla del Bajo Alentejo, con una Fuerte inFluencia española».
http://www.instituto-camoes.pt/cvc/hlp/biblioteca/novaproposta.pdF
Amigo Kullervo te invito a que te des una vuelta por Foro-ciudad.com, i podras ver el esFuerzo que estamos haciendo por matener "esti nossu texoiru" un saludo pip.
TATATACHANNNNNNNNNNNN!!!!!
Aquí está el articulo de Leite de Vasconcelos sobre el Barranquenho :D
http://www.instituto-camoes.pt/cvc/bvc/boletimFilologia/06/pag159_177.pdF
La dirección completa es: http://www.Foro-ciudad.com/caceres/san-martin-de-trevejo/
El que entre le invito a que "pinche" FOTOS, y asi nos conocereis un poco mejor.
Boas tardis .
Hablando de hablas de transición entre castellano y portugués... Luar na Lubre popularizó en España una vieja canción del Portugués Zeca AFonso, recogido en su Cancionero de Vila Viçosa de 1985:
Tu gitana que adevinhas
Me lo digas, poes no lo sê
Se saldre dessa aventura
Ô si nela moriré
Ô si nela perco la vida
Ô si nela triumFare
Tu gitana que adevinhas
Me lo digas, poes no lo sê
¿Queréis una buena página sobre el barranquenho? Esta es la mejor que he encontrado:
http://www.galeon.com/lenguasdeextremadura/barranquenho/barranquenho.htm
"Hablas de Extremadura en la Red", antología de Antonio Viudas Camarasa.
¿Y queréis un texto original en barranquenho? Ahí va. Está extraído de la web antes mencionada:
A MENINA E A MOURA
Erão seti irmõih e uma irmã. Oh irmõih sê Forom a corrê o mundo, e a Ficarom a ela sozinha.
Ela um dia Foi a labá a um barranco ali perto; sê tirô a tôca que lebaba, e beio uma águia e se lha lebô. Ela saiu correndo detráh da águia dizendo:
- Águia, dá-mi a minha toquinha!
E a águia lhê dizia:
- Anda maih para dianti, que ondi ehtão oh teuh irmõih ta dô.
A águia Foi e dexô caí a tôca encima duma choça, e a rapariga quando chegô lá, abriu a porta, entrô e se dexô ehtá ali até que bierom oh irmõih.
Elih nunca maih quiserom que ela se Fossi embora, para quê Ficassi ali tratando delih.
Doih ó trêh diah depoih a menina Foi a buhcá acelgah, e se encontrô uma belha que lê disse:
- Nã baia tão longi, dexa que eu lebo aqui e tê dô.
À noiti quando bierom oh irmõih ehtiberom jantando, mah ela nã tinha bontadi, e não comeu. Ao otro dia quando sê lebantô ehtabam oh irmõih Fêtoh em boi, e nã tebi maih remédio que leba-loh a comê pelo campo.
Passadoh doih ó trêh dia passô por um caminho dondi a biu o Filho do rei, e lhe perguntô porque ehtaba ela ali, e ela le ehtebi contando o que lhe passaba. O príncipi então lhe disse que se dexassi ehtá ali subida numa árbori, que eli ía a lebá oh boih e boltaba a buhcá-la.
Debaxo da árbori ehtaba uma Fonti ondi ela bia a sombra dela, e beio uma belha a buhcá água e ao bê a sombra disse:
Quem é tã guapa e tã Formosa...
que bem por água aqui à Fonti!
Partiu o cântaro e se Foi a casa. Assim beio doih ó trêh diah, até que trôxe um de lata. E ehti já não era capaz de parti-lo; e tanto golpih le deu que a rapariga se riu.
A belha ao bê-la lhe disse:
- Que Fazih aí subida?
E a rapariga lê ehtebi contando que ehtaba ehperando o principi. E a belha lhe disse:
- Baxa-te que tê pentêo para que tejah maih guapa quando eli benha!
A rapariga se Feh caso, e quando a taba pentiando lê tanchô um alFineti na cabeça; se Feh numa pomba e se Foi boando; e depoih a belha se subiu encima da árbori e ehperô o príncipi.
Quando ehti beio e a biu, lê disse:
- Tã guapa que te dêxê e tã Fêa que te tenh pohto!
E ela le rehpondeu:
Boçê tanto se tem tardado,
que o sol me tem torrado!
O príncipi então sa lebô, e se casô com ela.
Logo, depoih dê algum tempo aparecia a pomba ao jardim e cantaba assim:
- Como bai o príncipi com sua rica Môra?
- Bem, senhora!
- E o menino canta ó chora?
- Canta, senhora.
- E eu por ehtih campoh só, e oh mêh pobrih irmanitoh acariando cá e terra para o campo da Môra!
O príncipi ao ôbi ihto tratô de colhê a pomba, mah eli armaba o laço e a belha o tiraba. Até quê um dia a colheu.
Eli a trataba muinto bem, só a belha é que a trataba má. E um dia o príncipi le ehtaba passando a mão pela cabeça à pomba, e ao senti um bulto puchô, e tirô o alFineti.
A rapariga se Feh Formosa o mehmo que era, e le ehtebi contando tudo.
Depoih matarom a belha e se cazarom e ali Ficarom bibendo.
A primera vista, a lo más que me recuerda, y perdón por la boutade, es al portugués que hablo (intento hablar) cuando en la lusa nación me interno. O sea, a portunhol, dicho sea con todos mis respetos hacia ese portuñol que ha permitido que los habitantes de uno y otro lado de la raya/raia llevemos tantos siglos entendiéndonos... al margen de nuestros respectivos gobiernos. Una lectura más sosegada permite rastrear en este dialecto de base portuguesa un extenso repertorio de rasgos leoneses (presentes en la misma Extremadura y en las localidades extremeño-parlantes del norte onubense) que hacen dudar a la hora de adscribir esta singular habla al ámbito galaico-portugués o al astur-leonés...
Por cierto, y ya que con lo del barranqueño nos estábamos saliendo algo del tema original del Foro (aunque éste podría reconvertirse en "Lenguas minoritarias que languidecen entre el portugués y el castellano", o algo así); para que situemos geolingüísticamente la Fala de Xâlima:
Situación de la Fala en el contexto de las lenguas habladas en el Estado español. Lo "blanco" de la izquierda es, evidentemente, el portugués...
Y para terminar (por hoy): la Fala puede estar muriendo , según algunos -yo sinceramente no lo creo-, pero hay que reconocerle que se resiste:
http://mais.vieiros.com/letras2002/galegoellas.html
Orixe das Falas do Val
As variantes lingüísticas proceden da lingua levada polos colonos instalados no val polo rei AFonso VIII de Galicia e León no século XIII, que repoboaron unha ampla área do ao sur de Salamanca, norte de Cáceres e a Franxa oriental da Beira Baixa portuguesa. En época ben temperá a Fala dos colonos Foi varrida quedando restos en numerosos vocábulos rexistrados nas Falas castelás da Serra de Gata e do suroeste da provincia de Salamanca, (regato, rodera, murceguiño, chambra, Fechadura, gomo, bocoi, cangallo, lombo, carozo, múa, bago, meda, sobrau,...). A conservación da Fala perdida no resto das zonas colonizadas explícase no abandono secular destas áreas, diFicilmente accesibles ata hai escasas décadas. Estas Falas son así o resultado dun galego antigo implantado neste val no século XIII que perdeu todo contacto co territorio orixinario e camiñou setecentos anos por libre.
Este artículo es muy largo... e interesante, de lo mejorcito que llevo visto estos días, y de alguien "creible":
http://es.geocities.com/alendoval/CFernandez-Xalima.htm
Cort-i-pego aquí la parte de estudio Filológico:
3. TRAZOS GALEGOS DAS FALAS DE XÁLIMA[9]
3.1.Trazos comúns á xeneralidade das Falas galegas
Entre os trazos lingüísticos caracterizadores da rexión de Xálima uns son comúns á xeneralidade dos actuais Falares galegos e portugueses, como a ausencia de ditongo en Formas como porta, nosa, boa, ovu e queru, herba; castelu, mocela[10]; a presencia de ditongos decrecentes oi, ei en palabras como noiti, oito, dereitu, maeira “madeira” e noutras como oitru “outro”, poicu “pouco” [11] e ei “eu”, mei “meu”; o mantemento de F- latino (Fariña, Fornu, Fome), sen que se rexistre a aspiración propia das Falas salmantinas e cacereñas próximas; a perda de –L- e de –N- (ceu, moíñu/muñu “muíño”; coellu, ceal “cear”) e a reducción das xeminadas –LL- e –NN- (aquela, martelu; anu, cabana); resultado [´] dos grupos –LJ-, -K’L- e –G’L- (allo, abella, tella)[12]; e artigo o(s), a(s).
Outros Fenómenos propios dos Falares de Xálima son caracterizadores das Falas galegas e do portugués setentrional, particularmente trasmontanos, Fronte ó portugués estándar (e as Falas centro-meridionais). Entre estes Fenómenos está a inexistencia da oposición Fonolóxica entre a bilabial /b/ e a labiodental /v/ (chavi, bo viñu, con betacismo nos dous casos); mantemento da aFricada prepalatal [tS] en Formas como chocallu, chover, sen a desaFricación característica do portugués padrón (e centro-meridional); terminación –eu, -eea en Formas como cheu, centeu e avea, vea no canto de cheio, centeio e aveia, veia dos Falares portugueses veciños[13]; terminación –o [u] na P3 dos perFectos Fortes (disso/dixo; Feio/Fido/ Fizo “Fixo”; pujo/puso “puxo”; quijo/quisso “quixo”)[14]; radical Fag- de Formas verbais como Fago Faga, Fagas[15]; a Forma impersoal hai de haber[16]; e radical viñ- no tema de perFecto de vir (viñe, viñestes, viño... viñera...)[17].
Ademais existen Fenómenos da rexión de Xálima que son propios do galego Fronte ó portugués, incluídos os Falares setentrionais. É o caso da ausencia de Fonemas vocálicos nasais e a existencia do Fonema nasal velar nas Formas do artigo indeterminado unha e compostos algunha, ningunh (e variante niñunha), así como en unhus, que convive con uns en Valverde e con us nas Ellas e San Martín[18]; do alomorFo lo(s), la(s) en sintagmas como agarra-lo cabalo, propio da maioría dos Falares galegos[19] e das contraccións ó, ós resultantes do encontro da preposición a e o artigo, xerais en galego[20].
3.2. Xálima, “maqueta” do galego dialectal
Segundo Costas (1992b: 86), as Falas desta rexión de Cáceres constitúen unha maqueta da dialectoloxía galega:
Diciamos que estas Falas supoñen –na nosa opinión- unha maqueta de moitos Fenómenos Fonéticos, morFolóxicos e léxicos que se dan a maior ou menor escala por todo o noso territorio lingüístico, e, máis concretamente, as semellanzas e paralelismos son ben evidentes coas Falas bercianas, zamoranas e do leste de Ourense”.
Paréceme ben atinada esta idea de estarmos diante dunha maqueta do mapa dialectal galego, como pode comprobarse cos seguintes Fenómenos.
3.2.1. Fonética
No que respecta ás sibilantes, en Valverde hai un sistema semellante ó dos Falares galegos non seseantes, que é o maioritario no galego oral: /S/ deixal, xugu (e nalgúns casos /S/ > /x/ jovis “xoves”, ajudal “axudar”), /s/ sete, casa e /T/ doci, quinci.
Nas Ellas e en San Martín hai un sistema arcaico de sibilantes que lembra, en certo modo, o de Falares galegos da Limia Baixa ourensá e o de Hermisende nas Portelas de Zamora. Así, consérvase a distinción entre as palatais Fricativas sonora [Z] de genti, jovis, ajual “axudar”, jinja “guindilla” e a xorda [S] de axín “pemento”, caixa, oposición característica do portugués moderno Fronte ó galego; e tamén se conservan distincións medievais entre xordas e sonoras dento-alveolares, como ocorre entre [s] de seti, passal e [z] de casa, coisa ou entre [T] de ceu, Forza e [d] / [D] de quindi, naridis (sg. narí)[21].
A interdental [T] desaparece sempre en posición implosiva Final nos tres lugares: de, ve, cru, capá, Formas de singular correspondentes a decis, vecis, crucis, capacis en Valverde e a dedis, vedis, crudis, capadis nas Ellas e en San Martín (Costas 1992b: 96). O Fenómeno xa Fora salientado por Maia (200-1) ó reFerirse conxuntamente á perda de –s (ou –z) Final de palabra, que “por vezes, desaparece por completo, mesmo em casos em que –s Funciona como morFema de plural. Exemplos: dé “dez” (Elj., S. Mart.), ôa bê ‘uma vez’ (Elj., S. Mart., Valv. del F.), ôa bô ‘uma voz’ (Elj.), tu cai ‘cais’ (2ª pes. do pres. do indicativo de cair) (Valv. del F.)”[22]. Maia considera que a presencia deste Fenómeno lingüístico se explica “certamente, por inFluência dos vizinhos Falares espanhóis da Extremadura, onde é um Facto corrente”. Posiblemente conviña xebra-los casos (esporádicos) de aspiración e perda de –s, Fenómeno sen dúbida estremeño e andaluz, da constante perda da interdental. No galego zamorano de Porto e en puntos espallados de Ourense rexístranse Formas sen –z [T](vo, no, cru[23], capá, rapá).
Hai solucións de Xálima que son características do galego oriental, particularmente de puntos do Bierzo e das Portelas de Zamora, así como de zonas de Ourense próximas. É o caso de Formas como cutelo, escutar, truta e luta (Costas 1992b: 89), solución semellante á portuguesa e non á do galego estándar (e maioritario no galego oral) coitelo, escoitar, troita, loita. E o mesmo ocorre coa terminación –ai por -ade en verdai, cidai / ciai[24].
3.2.2. MorFoloxía nominal e pronominal
No plural das palabras oxítonas rematadas en –n, tal como sinala Costas (1992b: 92) rexístrase a solución –ns do galego occidental (e do galego estándar) en Valverde (ladróns, razóns, Folgazáns) e a solución –s do galego central nas Ellas e en San Martín (lairós, radós, Folgazás. Estas Formacións de plural á galega (e non á portuguesa), que non son descoñecidas dalgúns Falares trasmontanos[25], xa Foran salientadas por Maia (1977: 216-7):
Em Valverde del Fresno, às Formas do singular em –on correspondem Formas de plural em –ons, à semelhança do que acontece no galego occidental: ratóN, pl. ratóNs; copetóN, pl. copetóNs; botóN, pl. botóNs.
Nas Eljas, onde as Formas de singular terminam em –ó, as de plural terminam em –ós, tal como acontece no centro e noroeste da Galiza: jamó, pl. jamós, limó, pl. limós, botó, pl. botós , etc.
Em San Martín de Trevejo, no singular encontram-se Formas em –ón a que correspondem no plural Formas en –ôs: tragóN, pl. tragôs; pulmóN, pulmôs, etc. O Falar de San Martín de Trevejo ocupa, pois, uma posição intermédia, poderíamos dizer de transição, entre o Falar de Valverde del Fresno e o das Eljas. Esporadicamente registei uma Forma de singular em –ô a que corresponde uma Forma de plural em –ôs: tapô, tapôs.
Nas palabras polisílabas en –l a solución xeral é –is en Xálima (animais, papeis, candís, españois, azuis/aduis), como en portugués e galego estándar, aínda que no galego dialectal esta solución só é propia de Falas orientais. Nos monosílabos a solución é –les (males, meles, soles). Así e todo, rexístrase cuais nun texto valverdeiro de comezos de século (Costas 1992b: 91)[26].
Nas terminacións –ANU, -ANA a solución de singular dos tres concellos é –án, como no galego occidental (verán, man; miñán, ran). Sen embargo no plural en Valverde a solución é a do galego occidental (veráns, mans; miñáns, rans), mentres que nas Ellas e en San Martín o resultado de –ANAS (miñás, ras) coincide co galego centro-oriental e o de –ANOS (verás, mas) só se rexistra nalgúns Falares de transición entre o galego occidental e o central[27].
Nos pronomes átonos non hai a distinción te e che propia da maioría das Falas galegas (e do galego estándar). O teísmo de Xálima, que é propio do portugués e mais de Falas galegas do Baixo Miño e dá área das Portelas de Zamora, ten un correlato nas Formas sen palatalizar le, les. Tal como sinala Costas (1992b: 101) “isto ocorre exactamente igual no galego-zamorano e nalgunhas Falas do nordeste portugués onde non se deu palatalización ningunha dos dativos te e le > che e lle”.
Nos demostrativos as Formas neutras estan hipercaracterizadas, como en portugués e en áreas do galego: isto/aquisto, iso/aquiso, aquilo. As Formas aquisto, aquiso rexístranse en xente maior (Costas 1992b: 102).
3.2.3. MorFoloxía verbal
Nas desinencias verbais rexístranse solucións comúns ó portugués, que en galego unhas veces son propias da xeneralidade das Falas occidentais (a vocal temática e en (tu) comeste(s) “comiches”) e outras veces sono dalgunhas Falas occidentais dalgunhas orientais (o suFixo número-persoal –ste(s) da P2 dos perFectos). Na P5, agás nos perFectos, o suFixo número-persoal é –is (sois, dis “ides”, cantais, chegabais), como en moitas Falas do galego oriental e en portugués (Costas 1992b: 105).
Tamén hai algún Fenómeno propio de Xálima que é característico dalgunhas Falas occidentais galegas e do portugués dialectal, pero non dos estándares galego e portugués. É o caso da terminación í na P1 dos perFectos en –ar de Formas como agarrí “agarrei”, chorí “chorei”, semellantes ós agarrín, chorín do galego da Ría da Arousa e da Ría de Pontevedra. Esta solución non é descoñecida dos Falares do Ribatejo, da Beira Baixa e mesmo da raia trasmontana[28].
A Forma Fel[29] “Facer” das Ellas e San Martín é semellante a Fer dalgún punto do galego de Asturias; e o mesmo pasa con trel “traer” de San Martín, que corresponde a trer tamén da Terra Navia-Eo asturiana[30]. A presencia dun radical regularizado oiv-/uiv- de oivir/uivir en todo o presente de ind. (oibu, oibis, oibi, uibimus, uibís, oibin) e do presente de subx. (oiba, oibas...) é semellante ó que pasa nas Falas do sur de Ourense, das Portelas de Zamora e nalgunhas meridionais de Pontevedra, onde se rexistra ouvir e ouvo, ouves... ouva, ouvas..(Fernández rei 1990: 101)[31]
3.2.4. Léxico
Na análise do vocabulario de Sabugal, Xálima e Alamedilla Maia (1977: 498) salientaba o mantemento na rexión dun elevado número de arcaísmos, moitos deles comúns a Falares de “além-Fronteiras”, á vez que sinalaba as grandes aFinidades léxicas co galego, co astur-leonés e co trasmontano:
São também muito numerosas as aFinidades entre o léxico da região explorada e o de outras zonas peninsulares, de conhecido carácter conservador: o galego, os idiomas asturo-leoneses e o Falar trasmontano em geral e, de uma maneira particular, os Falares da Faixa trasmontana Fronteiriça”.
Hai moitos vocábulos de Xálima e da zona portuguesa Fronteiriza que non se rexistran na zona trasmontana, pero presentan Formas aFíns en leonés e asturiano. E moi “expressivas são também as aFinidades lexicais como o galego”. E verbo disto cita Formas como a donezinha (e variantes como denozinha) de Xálima[32] e o arcaísmo Fieito de Valverde e de San Martín, “mantido noutras zonas conservadoras de Portugal e na Galiza”[33] . Outras Formas que cita Maia (1977: 502) aFíns ó galego son mai en Valverde, e poñer de Valv. e poñel de San Martín .
Podería engadirse algunha outra como almozal de Valverde e almodal das Ellas, do vocabulario de Maia (1977: 287), que corresponden a almorzar da maioría das Falas galegas para reFerirse á acción de “tomar o pequeno almoço”. Nos Falares trasmontanos Santos (1967: 290) rexistrou almo(r)ço en Vinhais, en puntos de Bragança e no mirandés para esa primeira comida do día, de igual xeito que existe almorzar con esa signiFicación en asturiano.
Maia sinala para a rexión de Xálima a existencia de arcaísmos como migrá “granada” (port. romã) migreira e migradeira para a árbore (port. romãzeira e romeira)[34], Formas que non se rexistran en galego moderno, en parte porque esa árbore en Galicia é un exotismo. De tódolos xeitos, no canto da Forma castelá usada normalmente en galego, ben se podería reintroduci-la migrá (e a migreira) tan viva no “galego” de Cáceres.
Segundo Costas (1996: 369), no inventario léxico é onde máis se aprecia o carácter arcaico e arraiano das Falas do val do Ellas, “de sitio distinto rodeado de portugués beirao e castelán aleonesado”. E é no léxico onde se pode apreciar igualmente a “maqueta” dialectal do galego:
“Con todo, percíbese perFectamente a orixe galega (ou galego-portuguesa) de boa parte dos nomes comúns, dándose a coincidencia que nun espacio xeograFicamente tan reducido coexisten plenamente vivos sinónimos de distribución dialectal por toda Galicia: estadunchu-Funqueiru, cerdeira-cereixeira, sobreira-carrasqueira, chíchari-ervilla, dinusiña-doniña, etc., etc...; son ben presentes tamén arcaísmos do tipo mu-múa, argolas, ou o verbo estoxar [‘aForrar], etc”.
Logo reFírese Costas ós cambios semánticos en moito do vocabulario de Xálima:
pero o máis normal para un galegóFono, desde o punto de vista semántico, son os cambios parciais de signiFicado que suFriron moitas palabas, así, sobrau ou palleira é a traducción do noso Faiado (mesmo nas casas modernas), boiga e cortellu son sinónimos, a xeira é unha extensión pequena de terra (a que se dá labrado nun día), o alén é calquera campo situado algo lonxe, xaneira é a primeira cría dun animal (mesmo onde se perdeu o nome do mes e Foi sustituído por eneru), encoirarse é o usado para espirse, lambón dise dunha persoa malvada, o xabri é só a masa para Facer muros, etc., etc.[35]
4. TRAZOS NON GALEGOS DAS FALAS DE XÁLIMA
4.1. Trazos propios do castelán
Na rexión de Xálima son de emprego xeral Fenómenos morFosintácticos que, de entrada, parecen castelanismos. É o caso da anteposición dos pronome átonos, que segundo Maia (1977: 272) “são quase sempre proclíticos: a mandorim ‘mandaram-na’ (Elj.), a ponhemos ‘pomo-la’ (S. Mart.), o querim ‘querem-no’ (S. Mart.), a levam ‘levam-na’ (Valv. del F.)”. Verbo deste Fenómeno Costas (1992b: 102) sinala que a lingua do val do río Ellas se arreda do galego, portugués e astur-leonés, e se acaroa co castelán, brasileiro e –relativamente- co galego medieval.
E tamén debe ser por castelanismo o uso do auxiliar haber para Forma-lo pretérito perFecto (ha comprau “compraches”, has uiviu “oíches”; há bindo “veu”), co mesmo valor do tempo en castelán, ó igual có uso deste auxiliar para o pluscuamperFecto de indicativo (había dau “dera”, había dito “dixera”)[36]. Segundo Costas (1992b: 103) é “moi probable que sexa un castelanismo que prendeu doadamente debido a que existían xa unhas Formas arcaicas, unha base, propicias para a súa adopción plena”[37].
No terreo da Fonética Gargallo (1999: 32) sinala a existencia de numerosos castelanismos con [x] nos tres concellos da rexión de Xálima: Fijarsi, juniu, juliu, vilgin “virxe”[38]. Por outra parte, a existencia dun sistema vocálico de cinco Fonemas /a/, /e/, /i/, /o/, /u/, sen a oposición Fonolóxica /E/ - /e/, /O/ -/o/[39], característica do galego e do portugués é un dos trazos que Gargallo (1999: 31) inclúe entre os de continuidade xeográFica co castelán común de Estremadura e/ou da primitiva zona leonesa, ó igual cá neutralización r/l implosivo (idil/idel “dicir”, Fel/Ficel “Facer”), o betacismo e o “yeísmo”.
No léxico da xente nova hai moitos castelanismos, que tamén se poden rexistrar en galego, especialmente en neoFalantes urbanos.Verbo da “brutal penetración de castelanismos” no vocabulario da mocidade da rexión de Xálima dicía o seguinte Costas (1996: 369):
É Fenómeno xeral a penetración brutal de castelanismos na Fala dos máis novos, dos máis escolarizados –descoñecedores parciais dos traballos rurais, oFicios tradicionais, léxico da Flora e da Fauna, etc. etc.- así, non é de estrañar que escasísimos menores de vintecinco anos non soubesen dicir como lles chamaban os seus avós á abubilla, á nutria, á golondrina, á árbore que dá ciruelas ou mesmo ó dedo meñique. Ninguén se avergoña de Falar valverdeiro, mañego ou lagarteiro, pero todos son perFectamente conscientes de que os novos xa non utilizan os nomes bubela ou galu do campu ou popa, nin lundria ou lundra, nin anduriña, nin ameixeira, nin deu minguichi. A escola está conseguindo un dos seus obxectivos: borrar, varrer, as peculiaridades lingüísticas, desnaturaliza-las Falas autóctonas: uniFormar pouco a pouco en castelán.
4.2. Trazos astur-leoneses
Na Fonética dáse en todo o val o paso -e > -i (alboroqui, mercolis “mércores”, jobis “xoves”), como no dominio astur-leonés, pero en ningunha parte ten este Fenómeno a xeneralización da rexión de Xálima (Maia 1977: 159-60). Tamén é común ó astur-leonés o paso de -o > -u (comerciu, cestu), Fenómeno que se rexistra en portugués.
Outros leonesismos aFectan a parte do val, como ocorre coa presencia da velar xorda [x] en Formas como lon[x]i “lonxe”, a[x]udal “axudar” ou [x]ovis “xoves” de Valverde (Costas 1992b: 95-6), ou coa terminación –orin dos perFectos en –ar de Formas como chegorin, deixorin das Ellas e San Martín, Fronte a chegaran de Valverde (Costas 1992b: 105)[40].
Nas Falas de Xálima hai algúns leonesismos léxicos como brimbe “vimbio”, Fambrentu “Famento”, Fembra “Femia”, llaris “gramalleira” e jeno [x] “Feo” (herba seca).
4.3. Trazos característicos de Xálima
A isto habería que engadir outros Fenómenos propios da rexión de Xálima (ou dalgunha das Falas), que nalgún caso existe nas Falas estremeñas próximas, pero que non se rexistran nin en galego nin en portugués.
É o caso da perda do –d-, xeralmente procedente de –T- latino, que se rexistra nas Ellas e en San Martín, mentres que en Valverde está moi máis conservada: boa / boda, boiga / budega, m(a)eira / madeira, teniol / tenedol, universiai / universiai, pero A Ciai para se reFeriren tanto valverdeiro como lagarteiros e mañegos á vila salmantina de Ciudad Rodrigo, a mesma que os portugueses arraianos din A Cidade (Gargallo 1999: 30)[41]. A desaparición deste –d-, que relaciona as Falas de Xálima coas do castelán coloquial meridional e coas do asturiano central, tamén se produce nos casos de Fonética sintáctica: diñeiru vs. o iñeiru, de xeito que tamén se rexistran sen condicionar Formas como udia “ducia, ider/idir “dicir”, eitar “deitar”, etc. en calquera contexto Fonético (Costas 1999: 95).
O grupo latino –TR-mantense sempre como -dr- en Valverde (madri, pedra) pero evoluciona a –ir- sen excepción en San Martín e en menor medida nas Ellas (mairi, peira) (Maia 1977: 204-5, Gargallo 1999: 30). O resultado –ir- rexístrase esporadicamente en estremeño e é bastante xeral en aragonés. Na caracterización das Falas de Xálima Costas(1992b: 95) só atribúe ó mañego, “a Fala máis arcaizante das tres” as Formas con –ir- (lairón, poirir, maire, paire, lairillo); e asemade lembra a existencia de Formas galegas e portuguesas como pai, mãe, mai/nai e cadeira, entre outras, que “suFriron un proceso semellante, igual que a palabra galega peirao se non é un provenzalismo; en mañego dise que un camiño está ‘empeirao’ se ten o chan cuberto de laxas ou lousas ou ‘peiras’”.
A aspiración de –s Final de sílaba ou de grupo, que caracteriza toda a área andaluza e doutras zonas centro-meridionais españolas, entre elas a área de Estremadura ( (Zamora Vicente 1970: 319) rexístrase na rexión de Xalma, chegando a desaparecer: abepa “vespa”, chipa “chispa” en San Martín, cácara “casca” nas Ellas. En mañego cando o s vai seguido de /p/ ou /k/ o resultado Final da aspiración é a aparición dunha especie de xeminada [pp] (abepeiro), [kk] (carraqueira, equerdo)[42].
Exclusivas das Falas de Xálima son as Formas do posesivo masculino mei(s), tei(s), sei(s) e o pronome tónico ei de primeira persoa, coa especial evolución do ditongo eu nesas Formas a que me reFerín máis arriba. Esas Formas non se rexistran nos Falares galegas nin nos portuguesas[43]. O posesivo distributivo masculino é caunsei “cadaseu” e o Femenino caunsúa “cadansúa”.
Este ditongo –ei é normal nas Ellas e en San Martín na terminación da P3 dos perFectos Fracos verbos en –er (comei, bebei, aparecei), mentres que en Valverde estas Formas conviven coas propias do galego e do portugués (comeu, bebeu, apareceu) (Costas 1992b: 104)[44].
Francisco Fernández Rei
(Instituto da Lingua Galega-USC)
En la dirección Facilitada en otro Foro por Reuveannabaraecus, aparece un listado de topónimos de As Ellas más que abundante en Formas gallegas (a mi entender de lego en la materia). Sería interesante analizarlas. quizás orientase sobre los verdaderos orígenes de A Fala, aunque yo considero bastante claro que se trata de una evolución del gallego con Fuertes inFluencias astur-leonesas, castellanas y algunas del portugués.
La dirección es: http://www.eljas.net/modules.php?name=Content&pa=list_pages_categories&cid=5
Desde luego, la Fala se entiende bien desde el gallego; y rasgos como el orden en los pronombres -en lo que se ha visto aquí, pese a ser corto- no me parece vacilante sino, igual que en gallego, según la sintaxis en principal o subordinada, etc. Lo de FalóFono suena espantoso; será: Falante o FonóFono?. Algo más: Es una suerte que Quintana haya politizado el tema, a ver si de rebote se vuelven a estudiar bien las muy diversas hablas, Falas, y la historia de las sociedades, se reconoce y escucha a los hablantes y se deja de 'dictar' normas y proclamar políticas invasoras, deFensivas y demás; tal vez acabemos por descubrir España. Creo que toda o casi toda la 'extremadura', el reborde montañoso de la cuenca del Duero, muestra huella de repoblación en parte gallega, y esos islotes que quedan son el último resto de algo más extenso que se ve en Gredos, Amblés: el llamar 'pan' al centeno, que se da por esos lugares, es gallego, no sé si exclusivamente; el repoblamiento organizado se había ensayado desde la primera reconquista en los lugares arrasados y despoblados. Me gustaría saber si hay estudios detallados de este tema.
No Fim de ler com atençao este Forum, ja entendi bem o que se pretende, ok!
A galiza Fala uma lingua muito comum ao portugues, é evidente a parecença com o Portugues standard por exemplo quando comparado com o castellano e ainda mais parecido com alguma Falas dialectais portuguesas, buenissimo! Quando lido e ouvido por um portugues-hablante, sao evidentes os rasgos de portugues existentes no galego actual por isso em Portugal vamos arranjar um BLOQUE NACIONALISTA PORTUGUES, BNP e vamos reivindicar o galego como lingua portuguesa, que se lixem os galegos. nem vamos querer saber da opiniao deles para nada, o BNP é que diz o que é bom para os galegos, Falem portugues e mai'nada!
Realmente, Foi preciso encontrar este Forum para veriFicar como os galegos sao obstinados..... Ponham de uma vez por todas nas vossas cabeças tontinhas uma coisa:
Algures pelos seculos IX a XI existia uma lingua no ocidente da peninsula a que hoje chamam galego-portugues, essa lingua evoluiu como acontece com todas as linguas.... e como em todos os casos evoluiu distintamente conForme as regioes por razoes politicas, geográFicas, etccc
Nessa evolução temos 3 Formas perFeitamente distintas, em primeiro lugar a evolução natural deu origem ao portugues, em segundo lugar temos o galego actual bastante modiFicado pelo castelhano e em terceiro lugar temos a Fala do vale de Xálima, diFicultado pelo isolamento geográFico e também pelo castellano.
E penso que pouco mais haverá a dizer sobre isto, A FALA não é galego, é a FALA, uma lingua que evoluiu do galego-portugues e pronto! E por Favor deixem-se de merdas, A FALA é de quem a Fala e eles e apenas eles devem decidir o que querem para a sua propria lingua. Se por acaso eles quizerem que a sua lingua morra, quem os pode impedir? Se outras coisas quizerem, deixem nos decidir ok?
Gracias
Revelador reportaje hoy en El Mundo (nada sospechoso de ser un medio galleguista imperialista) sobre la Fala:
Domingo 30 de abril, sección Crónica: http://www.elmundo.es/diario/cronica/
POLÉMICA / POR QUÉ IBARRA SE ENFRENTO AL BNG
VIAXE O CACERES QUE FALA GALEGU (VIAJE AL CACERES QUE HABLA EN GALLEGO)
Los 5.000 habitantes de tres pueblos de la Sierra de Gata hablan un gallego dialectal al que los Filólogos no encuentran explicación. El nacionalismo gallego los reivindica, Ibarra dice que suFren un «delirio imperialista». ¿Qué piensan ellos?
La version web es de pago, el reportaje es muy esclarecedor... si puedo transcribiré el reportaje íntegro. Si alguno estais suscrito... ponedlo "porFisplis" y me ahorro el trabajo
Me gastao 3 eurillos en la suscripción mínima.. ahí va:
POLÉMICA / POR QUÉ IBARRA SE ENFRENTO AL BNG
VIAXE O CACERES QUE FALA GALEGU
(VIAJE AL CACERES QUE HABLA EN GALLEGO) LOS 5.000 habitantes de tres pueblos de la Sierra de Gata hablan un gallego dialectal al que los Filólogos no encuentran explicación. El nacionalismo gallego los reivindica, Ibarra dice que suFren un «delirio imperialista». ¿Qué piensan ellos?
ANIBAL MALVAR y BEGOÑA RIVAS
En 1925, el hispanista alemán Fritz Krüger iniciaba la inabarcable lista de estudios Filológicos que intentaban explicar por qué, desde el siglo XII, tres pueblos cacereños hablan gallego. Todavía no hay respuesta. Ochenta años después, el presidente extremeño Juan Carlos Rodríguez Ibarra y el Bloque Nacionalista Galego mantienen el contencioso, con lenguaje menos cientíFico y tono más sublevado.
El BNG realizó una propuesta para proteger a los 80.000 hablantes de la lengua de Rosalía que mantienen sus variantes dialectales Fuera de las Fronteras gallegas. Ibarra la tachó de «delirio imperialista». El BNG respondió al socialista tildándolo de «chauvinista y xenóFobo»...
CRONICA viajó al Val do Ellas, al noroeste de Cáceres, en la Sierra de Gata, para saber qué piensan al respecto los habitantes de Valverde do Fresno, As Ellas y San Martín de Trebello, tres pueblos que en conjunto suman apenas 5.000 habitantes. Y donde el 95% de la población utiliza como lengua cotidiana A Fala (habla, en gallego) o el mañego, como ellos preFieren llamarlo.
«Ibarra metió la pata, porque lo del BNG me parece perFecto», dice José Manuel González, emigrante en Suiza de 1977 a 1998 y que a su llegada Fundó el bar El Angel, en San Martín. «Cuando me Fui a Suiza, con quien yo me trataba era con los emigrantes gallegos, porque nos entendíamos mejor. Yo, el castellano, casi no lo sabía usar».
Todas las entrevistas que aparecen en este reportaje se desarrollaron en lengua gallega. Un gallego casi puro, quizá con algunos matices Fonéticos peculiares, como la o cerrada en u. En el instituto de Valverde, los niños juegan en el patio y se enFadan y cantan los goles en mañego. Aunque dentro de la clase la única lengua sea el castellano. No hay clases de mañego. Aunque el director del instituto estudia cómo incluirla como asignatura optativa.
«Lo único que hizo la Junta de Extremadura por nuestra Fala Fue declararla Bien de Interés Cultural. Pero aquí quien se ha interesado de verdad por nosotros ha sido la Xunta de Galicia», dice José Luis Domínguez, ex concejal de Extremadura Unida en San Martín y ya jubilado: «Si ahora mismo nos ponen el cuello en la picota, igual digo que sí quiero anexionarme a Galicia».
Y es que en San Martín, cuando tienen opción lingüística en la pantalla, escogen la retransmisión de la Radio Galega para ver el Fútbol. «Es porque en gallego nos sentimos más cerca de la pantalla».
-Sí, eso es lo mismo que dice mi padre -re revuelve Julián.
La relación de gallegos y mañegos ha sido intensa desde los primeros 90. En 1991, el músico, showman, poeta y productor y director de cine Antón Reixa entrevista a un camionero valverdeiro en su programa Sitio distinto de la TVG. Poco después, el Filólogo Enrique Costas organiza la primera expedición de alumnos universitarios al valle. Se quedan en la comarca unos días, registran modismos de los paisanos y analizan aspectos como la gastronomía (semejante en algunos platos a la gallega) y la arquitectura (en algunos ejemplos, idéntica). El estudio gana en 1993 el Certamen de Jóvenes Investigadores.
Desde entonces, los viajes de intercambio no han cesado. Julián tiene 27 años y ha participado en esos intercambios. Lo llevaron a Moaña (Pontevedra). «Hay gente de aquí que cuando va a Galicia se le pone la carne de gallina, y a mí me pasó».
Julián tiene un mesón en San Martín, A boiga das cumias [bodega de las comidas], restaurante enclavado con todos sus motivos decorativos reFeridos a la Fala y a Galicia. Los comensales sólo escuchan música celta. Bajo la jamba de la puerta, la concha del peregrino jacobeo da la bienvenida. Julián planea convertir el Val do Ellas en sede de un Festival intercéltico. «Mira, yo no soy así, pero aquí hasta hay un grupo de gente nacionalista gallega, que hacen pintadas y todo». Quizá el jubilado José Luis, bromea Julián, sea uno de ellos: «No está mal la OPA que ha lanzado el BNG, interrumpida por Ibarra».
Pero no le digan a un mañego que su Fala es gallego. «¡Non é galego, é Fala!». Ni le pregunten de dónde viene. Aunque cualquiera de los entrevistados desarrolla las distintas teorías con jerga Filológica exacta: hablan de morFología, sintaxis y Fonética como en otros bares del calendario Michelín. Con naturalidad.
-¿Pero usted que hacía antes de jubilarse, José Luis?
-Yo vendía caleFactores. ¿Por qué lo preguntas?
-Coño, es que hablan todos ustedes como catedráticos. Tanta Fonética y tanta períFrasis.
El gran valedor vivo de la Fala, del mañego, se llama Domingo Frade, Fue Funcionario de agricultura y utiliza, incluso, un lenguaje más metachomskyano que cualquier proFesor de instituto o teniente de alcalde. Tomó conciencia de que la Fala era una riqueza cuando, en 1947, empezó a estudiar latín en el Seminario de Salamanca. «No llego a ser lingüista, pero me he preocupado de Formarme y de escuchar a los que saben». En cuanto a Ibarra: «El BNG propone colaborar, no imponer. Lo toman como invasión porque les conviene políticamente con todo el tema de los estatutos».
En el comunicado oFicial de la Junta de Extremadura contestando al BNG, se «lamenta que un partido con responsabilidades de Gobierno [el PSdeGalicia-PSOE necesita a los nacionalistas para gobernar] pueda perder su valioso tiempo en Fantochadas tan ridículas como ésta». Y asegura que la Fala es un «dialecto derivado del galaico-portugués con raíces leonesas».
Problema solucionado. Después de que en 80 años los Filólogos de todo el mundo no hayan podido establecer el origen del mañego cientíFicamente: «Echamos de menos una hipótesis paranormal: con los extraterrestes completaríamos el cuadro de razonamientos existentes en la avanzadísima Europa del 2000», escribieron los Filólogos Benxamín Riobó y Miguel Anxo Sartal en un libro sobre A Fala publicado en 2004.
No hay literatura en mañego. Un par de anécdotas. Como ésta de José Martín. «¿Y qué haberá dentro de mil anus? / Dentro de mil anus / haberá un cartel / idindu "nun hay billetis... / pa volvel».
imos ao principio do conto. A Fala nace dos colonos galegos que Foron repoblar a zona onde logo naceron eses tres concellos (logo estremeños). Eses colonos eran galegos, e Falaban galego (xa crebara o galego-portugués nas dúas variedades). Logo, a orixe da Fala é galega.
A iniciativa que presentou o BNG pide medidas dende a Xunta de Galiza para A Fala (hai un convenio xa asinado hai anos entre a Xunta de Galiza e a Junta estremeña). Se as dúas administracións se comprometeron no seu día a Facer pola Fala é porque as dúas a sentían como propia e así o asinaron e o deixaron por escrito. E aquí está a clave do oito do asunto: a anterior Xunta era a que presidía Fraga Iribarne (que se non Fixo nada polo galego de Galiza, menos aínda Fixo polo galego exterior), un governo amigo para Ibarra, dadao que neste tema non ían Facer nada un nin outro. Pero agora chegou o nacionalismo galego ao Consello da Xunta e Ibarra atopa un argumentiño máis para a súa particular cruzada contra dos partidos nacionalistas, neste caso a costa da Fala.
E así Ibarra e o seu Gabinete preFiren liar un conFlito entre as dúas administracións, perdéndose nun marasmo soñado de galego-portugués asturianizado antes de recoñecer a Historia (a real, o que Foi, e non o que quixeron que Fose) e dicir que A Fala a levaron colonos galegos, e que é galega. Porque é con actitudes como esa que todavía a Real Academia Española ten no seu diccionario acepcións para "gallego" como burro. E de imperialismos que non Fale quen pretende reFormar a lei eleitoral para que no Congreso só se senten os deputados do bipartidismo do turno, ao xeito canovista.
El problema es que algunos deben de pensarse que el BNG pretende imponer el gallego estándar y anexionarse el Val del Ellas... y simplemente, lo dudo.
Como dices, si todo esto sirve para que le echen cuenta, y no se limiten a museizar la Fala, sino que se hagan estudios, se instaure la Fala en la vida pública,se enseñe, se conserve, en deFinitiva, buena será toda esta polémica absurda.
Sea una mezcla de gallego, gallego-portugués, portugués, asturiano-leonés, extremeño y castellano, con más o menos Fuerza de una de estas lenguas... lo que importa es que perviva ¿no? Y no apuntarse el tanto político...
So um aparte:
"Eses colonos eran galegos, e Falaban galego (xa crebara o galego-portugués nas dúas variedades). Logo, a orixe da Fala é galega."
Diz-me OFydd que certeza podes tu ter que ja havia o galego-portugues nas duas variedades na epoca em que vieram os colonos? Nao me parece que possas ter essa certeza, nao ha registos historicos que ja houvesse diFerenças nessa epoca, nao é verdade? A unica certeza que ha é que a origem é o galego portugues, porque nessa epoca pelo menos na metade norte de portugal é provavel que se Falasse uma lingua muito proxima ao galego inicial ou nao? Prova me que tens razao...
Lusitanoi... tudo isto soluciona-se Fácilmente... sendo reintegracionista :P
Ao Fim e ao cabo... som o mesmo, só que tanto a Fala como o Galego têm uma Forta inFluença do castelam e da cultura espanhola... por isso os galegoFalantes identiFican-no com o galego-português da Galiza, e não com o português. A maior diFerenza é a pronuncia. A Fala carece das vogais que tendes vos os portugueses, ainda mais, carecen das 7 vogais galegas, quedándo-se só com as 5 próprias do castelam.
Por oura parte, dizer que o portug´^es e o galego no século XVI eram muito diFerentes é uma parvada, apenas ha diFerenzas hoje, imaginade Fai séculos... Nembargantes, dada a Fonética da Fala... e mais Fácil a súa associaçom ao galego atual da Galiza que ao português.
Ao Fim... a Fala é umha variedade máis do tronco común galego-portugués, e como tal há de ser tratado e estudado, e nom masacrado (cousa que a normativizaçom do ILG-RAG Faz muito bem, por certo).
Por certo... sob o artigo arriba "cut&pasteado" de "El Mundo", os FalóFonos identiFícanse seguramente com o galego (do povo) e co asturiano-leonés porque o seu parentelho Fonético é maior que com o português "vizinho"... se Fosse umha vizinhança com o norte do Portugal, seguramente, também se identiFicaríam um pouquinho máis (se nom estou muito errado, em Castelo Branco Fálase um português muito "alentejizado").
RECONOCEN LA LLINGUA ESTREMEÑA COMO PARTE LA LLINGUA ASTURIANA
Pa averase al extremeñu editóse una perinteresante páxina: www.iventia.com
09/02/05 Un estudiu publicáu pol Gabinete d'Iniciatives TresFronterices dependiente de la Conseyería de Presidencia de la Xunta d'Extremadura vien a reconocer una vegada más a la Fala extremeña como un subdialectu de la llingua asturiana o asturlleonesa. L'autor del mesmu ye José Martín Durán, espertu llinguista y conocedor de les Fales norteñes d'Estremadura y el llibru lleva por títulu: "A Fala, un subdialecto leonés en tierras de Extremadura". El volume Fai el númberu 7 d'una riestra de publicaciones Feches pol Gabinete de Presidencia reFeríes a la recuperación llinguística n'Extremadura.
www.iventia.com
Reconocen l'estremeñu
como parte de la llingua asturiana
Un estudiu publicáu pol Gabinete d'Iniciatives TresFronterices dependiente de la Conseyería de Presidencia de la Xunta d'Extremadura vien a reconocer una vegada más a la Fala extremeña y al estremeñu o castúo como subdialectos de la llingua asturiana o asturlleonesa. L'autor del mesmu ye José Martín Durán, espertu llinguista y conocedor de les Fales norteñes d'Estremadura y el llibru lleva por títulu: "A Fala, un subdialecto leonés en tierras de Extremadura". El volume Fai el númberu 7 d'una riestra de publicaciones Feches pol Gabinete de Presidencia reFeríes a la recuperación llinguística n'Extremadura. Separtándose de les teoríes calteníes polos anteriores investigadores galleguistes y lusistes, Martín Durán vien a deFender que A Fala nun ye una modalidá llinguística perteneciente al bloque gallego-portugués, sinon que Forma parte del ámbitu lliguísticu o bloque subdialectal de la llingua asturiana o asturlleonesa. Esta obra algama un detalláu análisis Fonolóxicu y morFolóxicu sobre A Fala, un comentariu Filolóxicu y una comparanza ente a Fala extremeña y l'asturianu. El llibru recueye tamién una riestra d'aForismos en versu. La pertenencia de la Fala extremeña al bloque asturlleonés, anguañu yá aceptada, ye asemeyada al procesu de reconocencia del mirandés como modalidá xenuínamente asturlleonesa, yá que hasta entamos del sieglu XX el mirandés considerábase variante del portugués y non parte del asturlleonés. La Fala n'Extremadura tamién se-y noma popularmente como valvedeiru, chapurreiáu, lagarteiru y mañegu y allúgase na provincia de Cáceres.
Tamién acaba espublizase na rede la revista Belsana, primer revista na-llinia sobre l'estremeñu, onde se presenta una traducción del evanxeliu de San Xuan al estremeñu, asina como un estudiu sobre'l campu semánticu del Fríu ya l'iviernu, asina como otres entrevistes interesantes y reportaxes sobre la llingua y los dialectos n'Extremadura y sobre'l I Conceyu sobre l'estremeñu. Pa averase al extremeñu editóse una perinteresante páxina: www.iventia.com
O que me parece é que com a castelhanizaçao tanto do galego como da Fala, ambas as linguas Ficaram mais parecidas e menos com o portugues, apenas isso, como tu proprio dizes Amerginh. A região de Castelo Branco tem duas pronuncias bem distintas, é uma região de transição entre norte e sul, tal como o ribatejo e a estremadura. A norte de Castelo Branco, nas encostas da serra da estrela e na parte norte a Fonética é perFeitamente norteña, sibilam os "s" e apresentam as vogais abertas, pronuncias muito proximas da zona da guarda que é o caso da Covilhã, Belmonte e naquela zona Fronteiriça também existe essa Fonetica, a Norte de Idanha, mais propriamente "monsanto", como podes ver neste mapa de dialectos na web:
http://www.instituto-camoes.pt/cvc/hlp/geograFia/mapa06.html
Podes ouvir exemplos das Fonéticas é interessante a pagina
Podes ouvir as Falas açoreanas para veres como se torna inteligivel e o numero de vogais que eles têm, ouve o nº 6 da ponta da garça, ehehhehe
Ouvido o português de Monsanto... não posso senão dizer que também el pode ser a "raiz" da Fala... seguem a Faltar estudos, isso não tem dúbida.
Um por outro... aquí tens umas amostras de galegoFalantes auténticos (e ainda não castelanizados pola normativa oFicialista.. só pola sua história):
http://www.consellodacultura.org/arquivos/asg/anosaFala.php
http://www.agal-gz.org/modules.php?name=Sections&op=viewarticle&artid=15
Na Costa da Morte e no sul podes ouvir máis de um "português estraviado" hehehehehe
Por certo, na parte oriental, há muitos rasgos Fonéticos coincidentes com a Fala... (será porque tem muita inFluença do asturiano?)
Astúricu, le estremeñu o castúo nun ye lo mesmo que la Fala. De igual Forma, hoy en día sin estudios concluyentes (es más, con estudios igual de válidos que deFienden tanto la galleguidad, como la asturianicidad o la portuguesidad de la Fala), no se puede aFirmar que sea un dialecto de ningúna de las dos/tres lenguas... digamos... "en lides". Yo deFiendo una posición (la más aceptada hasta ahora) donde la Fala sería una evolución propia del Val do Ellas, a partir de una lengua inicial gallego-portuguesa, con Fuertes inFluencias del asturiano-leonés en primer término y del castellano en segundo lugar, por su historia (repoblación, Fronteriza) y porque la estructura general del idioma, el léxico y la toponímia es más propia del gallego y del portugués, pero la pronunciación y la Fonética tiene rasgos inequívocos del estremeñu o el asturiano-leonés.
"Adherir" la Fala al asturiano es igual de engañoso que hacerlo con el eo-naviego, son hablas, AL MENOS, mixtas, de una zona de transición. Ni es "gallego", ni "portugués", ni "estremeñu", ni "asturianu", sino FALA.
es esso mismo, A FALA, una evolucion distinta de las otras con todas las inFluencias que ha tenido.
Señor Amerginh,todos nos equivocamos,por supuesto,y eso no debe hacernos sentir mal.El error está en no querer ver ni oir.
Usted ha cometido varios errores en este Foro.
Primeramente presupone que nadie se preocupa de la Fala salvo el Sr. Quintana y sus camaradas.Ya ha visto como otras personas del Foro le han sacado a usted y a otros del error.Con Fotos y todo.
El segundo error es pretender que la Fala es gallego.En tal caso sería portugués,porque,¿qué Fue primero,el huevo o la gallina?.
¿Se ha Fijado usted en el mapa que tan desinteresadamente nos Facilita Reuveannabaraecus?.
Inevitablemente se ha hecho reFerencia a los suevos...mmm.
¿Por qué no explican ustedes a los lectores que el nuevo proyecto de estatuto gallego se Fundamenta en que todos los gallegos descienden de los suevos...?.
¿No le recuerda ésto un poco a los nazis y su raza Aria?.
Precisamente el otro día Mariano Rajoy,en una emisora de radio,se echaba las manos a la cabeza ante semejante "barbaridad".Y nunca mejor dicho.
Ya ve,la primera vez que este señor y yo coincidimos en algo.
Tendrán que hacer ustedes unos pocos estudios genéticos para determinar quien es gallego y quien no,porque me temo que el mestizaje,por mucho que les pese,rondará la media nacional,por no decir Europea,o global.
La Fala,querido amigo,es de origen Astúr-Leonés,aunque le duela,con las consiguientes inFluencias castellanas y portuguesas.¿O van ustedes a invadir también Portugal?.
Luego se gasta usted tres eurillos,el equivalente a dos cervecitas que le habrían venido mejor,en traernos un bodrio de artículo,según usted libre de sospechas...
Jajaja,ésto ya ye pa ponese a mear y no echar gota.
Olvida usted que para el señor Pedro J. Ramirez,todo lo que sea hurgar en el trasero de un socialista,en este caso R.Ibarra,es motivo de ciclópeos orgasmos mentales.De otra Forma no hubiese dado el visto bueno a publicar artículillo tan insigniFicante y con tan claro tuFillo nacionalista,siendo como es él tan españolista.
Luego está el tema de la nacionalidad de los Firmantes del artículo:
ANIBAL MALVAR y BEGOÑA RIVAS
¿No serán gallegos por casualidad?
Jajaja
Resulta que estos personajes cogen a un pobre anciano del pueblo y lo llevan a donde ellos quieren,es decir,a que en la comarca quieren ser gallegos.
Risas de nuevo.
Claro que a lo mejor se lo han inventado,porque¿puede usted conFirmarme que es cierto lo que dicen que dijo...?.
Lo que llama la atención es que no sea nada sospechoso todo ésto cuando en dicho artículo dicen estas joyas que dice el señor en cuestión:
«Mira, yo no soy así, pero aquí hasta hay un grupo de gente nacionalista gallega, que hacen pintadas y todo».
¿Serán excursionistas a sueldo del BNG por casualidad?.
Para mí que los mismos que Firman el reportaje llevaban exprais en la mochila.
Esto ye la risión,jajaja.
Acuérdese de pasar la Factura de 3 euros al partido si es usted aFiliado.Y si no lo es peor para usted,porque en Celtiberia.net hay quien cobra como liberad@ del BNG por hacer lo mismo que supuestamente usted hace gratis.
Bueno,no tan gratis,3 euros son 3 euros.
Salud!
Tu me lees o me interpretas???????
La mitad de lo que me asignas no lo dije yo:
Ni he nombrado a los suevos (busque busque)
Ni deFiendo la "galleguidad" de la Fala, sino un origen en el tronco común gallego-portugués, dado que en la época en que se repobló la zona apenas estaban ambas lenguas diFerenciadas (lamento que haya dicho gallego sin el "medieval" detrás en algunas ocasiones... pero eso no es tan raro, también lo hacen los portugueses)
No presupongo que nadie se preocupa de la Fala, sino que es insuFiciente, como demuestra la Falta de estudios concluyentes y suFicientes al respecto. Si tu crees que ya es suFiciente que sea BIC, pues muy bien, yo no.
Esto me sobrepasa: "¿Por qué no explican ustedes a los lectores que el nuevo proyecto de estatuto gallego se Fundamenta en que todos los gallegos descienden de los suevos...?" /// En todo caso será la propuesta del BNG, y no el estatuto, que que yo sepa no existe aún. Por cierto, en Galicia necesita POR COJONES al PP, pues necesita una mayoria que BNG y PSOE no suman. A parte de que eso que usted dice no aparece en NINGUNA parte de dicho texto (y sí, lo tengo en pdF y leído). A parte la sarta de estupideces que degenera usted de dicha Falsa acusación (y a que coño viene esto aquí??? quien habla de estatutos??? TÚ no yo), que me limitaré a obviar (llame nazi usted a su puñetera... mejor ni lo digo...)
Gallego es quien haya nacido en galicia, viva en ella, o decida que se siente gallego.
Si la Fala es de origen Astúr-Leonés, yo sigo sin ver suFicientes pruebas, pues hay tantas a Favor de eso como de que sea de otros orígenes.
No bebo cerveza, por cierto, y mis 3 euros me los gastaré en lo que me salga de la POLLA, básicamente. Si no le gusta el artículo, pues muy bien, no es mío, sino de unos periodistas a los que ni pago, ni me pagan, y creo que el tema tratado venía bastante a cuento. Si cree que El Mundo hace el juego del BNG, pues muy bien, yo lo dudo. De hecho me soprendió el artículo en un periódico que no gusto precisamente mucho. Si los Firmantes son gallegos, o Chikitistaníes, no lo sé.
Si duda de esos peridistas, ríndales cuentas a ellos, a mi plin, repito, ¿venía a cuento? o estaban hablando de la levedad del ser???? Rebata con argumentos, y lo que ellos dicen, no lo que "presupone usted que digo yo" al poner el artículo.
Siga usted suponiendo mis aFiliaciones, no las acertará en su vida.
Ah! y no me gusta que pongan palabras que no he dicho en mi boca, pero dado que usted por desacuerdos pasados preFiere darme caña, siga, igual se cree que me cansa (la paciencia es una gran virtud...) tengo cuerda para rato (y puedo ser muy cansino), y retranca para regalar.
Ala, rebata usted lo que le salga del higadillo
Por cierto, aquí puse los resultados de algunos estudios que he encontrado... del cual, sin duda, lo que dice El Mundo es lo menos relevante ¿aporta usted alguno o se limitará a atacarme?
Lo digo por la utilidad de su post, que, sinceramente, no sé que aporta (si yo no le gusto, no moriré de pena, la verdad).
PD: me abstendré de responder a estupideces que no vienen a cuento como "suevos" y "estatutos", o mi supuesta aFiliación nazi (especule, especule...). En cuanto a lo que digan los autores/personas que yo aporte, sepa usted que debe rebatir lo que dicen, no si le gusta o no, o por supuesto; el que me guste o no a mi (eso será cosa mia ¿no?).
Increíble que sigáis hablando del tema...los "sesudos expertos" lo tienen claro:.....del gallego-portugués viene La Fala extremeña, ¿ande estará el problemo?
Que yo sepa dende Galicia, lo único que se pretende es colaborar y ayudar a potenciar y proteger La Fala.
Cosas veredes....¿será vergoña como me dijeron? e se asim yé...menos lo entiendo
:-((
e por certo, esquecin un par de detalles. O primeiro é que A Fala ten un académico na Real Academia Galega (da Lingua), sen que até o momento houbese nengún drama (se cadra agora Ibarra o desterra!) e a segunda é que, segundo se pode ver nos xornais estes días, os Falantes da Fala (valla a redundancia) identiFícanse co galego, como se ve nos xornais, sen renunciar ás súas variantes dialectais, como Fago eu mesmo co meu galego Falado.
Vaya, desconocía ese dato del académico en la RAG... me deja a cuadritos...
(será uno del BNG inFiltrado que llevó a su mujer a parir a Extremadura por su aFán colonialista xDDDD)
Anda callaaaa!! Me he enterao que ya hace años que se están realizando intercambios culturales entre "Instis" de Extremadura y de Galicia....y ya sabemos como acaban esas cosas!!
En unos años tendremos hijos de parejas mixtas "galegos/Falenses" ...Virxe do Carme!! Que cousas pasan neste mundo de Déus!
Válgame dios!!! interculturalidad... eso por lo menos es pecado ¿no?
Ya sabía yo que el PP estaba en la conspiración judeo-masónica-nacionalista gallega imperialista de conquistar el Xálima... y utilizan "ná menos" que a los púberes de secundaria... oioioioioi
Y ahora, leamos y analicemos la Fala desde una muesra de su literatura actual:
Ala, a leer!!!!!!!!!!!!!!!!!!!
_______________________________________________________
SELECCIÓN DE LITERATURA EN FALENSE (se dice así???)
Literatura en valverdeiro, mañego e lagarteiro. Vieiros (Libro on-line) 2002: http://mais.vieiros.com/letras2002/libro.pdF
1. Contos de Severino López (lagarteiro)
Hai que aFilal a navalla
Miña güela, que esté en Groria, me contaba ya Fai mutu tempu que un
anu, pur as Festas de San Bras, a us homis y dagáis que currían de do pul
cantal:
“Hay que aFilala,
hay que aFilala;
hay que aFilal a navalla...”
Y así se tironin to tres días que duró a Festa, desde u día da Candelaria
hasta u últimu día de San Bras. Tos montáus nas caballirías, bebendu viñu
nas tabelnas y sin paral de cantal un día y oitru:
“Hay que aFilala,
hay que aFilala;
hay que aFilal a navalla...”
Aquilo ya empezaba a dal empuna. In istu que estaba miña güela na
calli in un d’aquelis momentus en que pasaba alí un tropel de caballirías. Y
us homis que as montaban, sempris cun u mismu sonsoneti:
“Hay que aFilala,
hay que aFilala;
hay que aFilal a navalla...”
Había alí tamén xugandu un dagaliñu que era Fillu dunha vidiña y que
apenas Falaba pulque era muy nuviñu. A miña güela, un tanto cansá ya de
aquela cantinela, le do pur idel:
-¡Coño, pus ya nun quedará nu lugal niñunha navalla sin aFilal”
U mininu que uivíu aquilu, y dá a corta edái que tiña, nun captó u sintíu
que miña güela le daba á expresión y exclamó cin candorosha ingenuidái:
-¡Pus inda nun hemu non aFiláu a nosa!
¡Ya seyu a puta bruixa!
U que vus vo a contal le pasó a un tíu mei ya Fai mutus anus. Pur
aquel entoncis inda estaban de moda as bruixas, u mal d’ollu y se itaba
man de cunjurus pa libralsi d ‘algún torzón molestu, mandándulu pu ollu d
‘algún sujetu que le tuveras hincha. Si ú cabu dun par de días siguías cun a
vista cerrá, se aplicaba oitru remediu que cunsistía en arrimali ú torzón
unha chavi Fría de aquelas grandonas que había antis. Se idía que esti últimu
remediu era cumu quital a agua de un tolneiru pa oitru. Pero volvamus
a agarral u Fíu du caushu que vamus a contal.
Meu tío chegó aquel día de viaishi. Había pasau mutas Fatigas recorrendo
to Rebollal pa puel vendel a calguiña de adeiti. Estransíu, entre a
ma alimentación y u cansanciu, se Foi a cama.
Nun había pasáu meya hora cuandu, presa de unha pesadilla, a mei tíu
le empezó a Fartal a rispiración y, cumu amanotiáu, breguiaba pul movel
siquera un deu y puel tocal cun él a miña tía que, itá na misma cama ú lau
del, dulmía placenteiramenti sin intiralsi dus agobius que estaba pasandu u
sei homi. Pero pul mutus esForzus que Feya, y aunque estaba espertu, nun
cunsiguía movel nin u deu piriquiñu.
Así estuvu durante dois u tres minutus que a él se le Fideran sigrus. U
caushu é que, despóis de tantus esForzus, logró sascuilsi aquel peshu y,
sentándusi nu bordi da cama, murmuró entre dentis:
-¡Naidi é namáis que aquela tía bruixa de cha...! (aquí u nomi da malévola
mullel, que silenciamus pur obvius mutivus). ¡Cumu a entali amañán
camiñu du Llanu Millu..., nun va a tel ganas de uivilmi!
Pero nun Foi esta a única ve que a mei tíu le pasó istu aquela noiti: ca
ve que se tindía de novu na cama, acuia a él aquel supliciu que reForzaba
nel a idea de tel que aishustali as contas á caushanti de estis malis.
Istu pasaba abaisu na sala, pero arriba nu Fogu estaba u churiceiru, y se
coñoci que algún gatu había lográu subilsi y colgalsi d’ unha roa de murcelas
que, cumu estaban inda Frescas, acuian a peshu. U gatu tampocu dibía
estal escasu dau que era na época das matanzas. Fora cumu Fosi, u caushu
é que a corda que sujetaba a roa das murcelas nun do máis de sí y se rompéu,
dandu cun as custelas du gatu nu solu que, entre u chaspadu que pegó
y asustáu pur u ruiu du golpi, seyu pur u buracu da porta cumu un Fushu.
Mei tíu que uivíu aquel estruendu, cumu muvíu pur un resorti pegó un
brincu y sartó da cama alborotáu gritandu: ¡Ya seyu a puta bruixa!.
_______________________________________________________
2. Un conto e un poema de Domingo Frades (mañego)
Os uFicius
As ténicas, as ciencias ‘adelantan’, cumu idía a Zarzuela, i han desaparecíu
grandis maestrus de uFicius i hasta Ferramentas i usus, que enterran
consigu palabras i sólu se salvan, algun-as, en musseus vivus i vivíus.
¿Qué pequeñu ve hoxii os Fuellis da Fragua de tíu J.?
Ben tempranu era cuandu tiu J.barruntó andal en sua porta, cumu con
nervius, a un-a mullirita da Serra. Se asomó, i comprobó que esperaba que
abrira i preguntó a causa. Quiría agudal a rella do arau pa que o homi,
cuantu antis poera labral “i asina gañal o xiornalitu pa us Filliñus”. A gran
bondai i proFesionaliai do Ferreiru o Fidu baxial, encendel i preparal. Antis
de que os Fuellis empezaran, tíu J. Le didi: “bueno, ¿dóndi tes a rella? A
mairugaora mullel eita man da cesta i... “!Vaia por Dios, tiu J., lo agora
que m’a quidí ‘na mallá!
Otrus eran un-os manitas arreglandu máquinas de cosel, relojis i otrus
aparatus, entre otrus gaFis do arti. Cuandu algún clienti preguntaba o preciu,
Feitu ia o traballu, surgía algun-a protesta, cumu a de aquela que dixiu:
“Maire, tres durus por soplali”, “o arti está en sabel dóndi hai que soplal”,
le constestó o maestru “¡qué FilosoFía!”
Sastris i zapateirus deran tamén excelentis Maestrus i sabían gastal
bromas, entre puntá i puntá. Fendu metel os pes en o barreñón de as solas,
cumu ritual pa tomal midías dos pes, o algun-a cusquilla a os pequenus
cumu pa probal as mangas.
Mandal con un caxión cheu de chatarra i ben cerrau de un sitiu a otru,
en dia dos Inocentis i, postus de acordu, devolvelo as costas idendu que tiu
X. se ha conFundíu, dili que essi nun é o encargu, era corrienti.
Dil a por cachus de costanas, pa Fel espás i simulacrus de lutas, en sei
tempu, i acabal con a paciencia de carpinteirus, idíndunus: “¡Fora ia d’aquí,
Firmei a pá de un-a vé!”, o disFrutal dandu voltas a o ventilaol d’as Fraguas,
mentras aguantaban nossa cunvivencia, a tos gustaba. Aquilu de “día
de agua, taberna o Fragua” era norma de conducta. Se inchían, se charreaba
do divinu i humanu, se “cortaban trajis”; se cunvivía.
Coñocel a os cesteirus, siguindu sei ritual de Fornu, limpal vergas,
cipilllau, repulgus. Ver hojalateirus Fendu tinaxias, cántarus, candís, linternas.
Albardeirus Fendu albardas, sairós, preparandu bálagus. Dulceiras veña
a batil pa biscochus, madalenas, arrepelaus, brazus gitanus.
UFicius i apredizaxiis que han dequeidu o desapariciu totalmenti.
Desde a cuna i o andaol hasta o Féretru; desde o pucheiru a a tinaxia pa
agua, viñus, adeitis; desde os zapatus i botas hasta pelexius o zajós; desde
as rellas que entran en reidis a as vletas o canalós; desde os calcitís i jersés
de la lan Fiá hasta os millol acabaus trajis de boa; de as peiras dos dinteis a
as chimeneas o adobis dos albañis; toa un-a restri de historias i recordus,
que puían siguil por campu, ganaus... Se acaban artistas i artesanías, materiais
i Ferramentas. Morri un vellu o vella i se vai toa un-a historia, un libro
vivu. ¡Con elis, cuántas palabras desaparecin! Pero nossa Fala viva, cumu
toas lenguas, van criandu o adaptando otras. Agora temus teléFonu, mister i
corner, cosechaora, pacas de jenu.
_____________________________________________________________
Páxiarus
¿Qué si diba a níus...?
Pues, claro que sí.
Normal, creu que he síu,
me pareci a mí.
Hasta, algum-a vé
Fidemus “nuvillus”
y ben lonxii Fomus
pâ vel algún níu.
Y hasta creu que é bô,
si é ben orientau
tel nociôs de níus
y tamén de páxarius.
Coñocel sua vía,
Sei comportamentu,
é algu que axiuxaría
a cualquier labriegu.
Hay páxiarus útilis
Que, con os lagartus,
As râs y lumbridis,
-y tamén bastardusestán
traballandu
sin custal iñeuru,
paos homis d’ o campu;
sirvindu de obreirus.
Asina, a Anduriña,
Aviôs y mochuelus,
a mutu mau insectu,
van cazandu a vuelu
Tamén as lechuzas,
Enganapastoris,
Picanzus y Cucus
y hasta os Ruiseñoris;
Y o Gayu o Abubilla,
Xilgueiru, Curruca,
AviFría y Garcilla,
comin mutas plagas
que a tôs perjudican.
Hay otrus que, a vedis,
Fain mais mal que ben
Y por tantu d’ elis
tamén bô é sabel.
O Tordu Y a Mérrua,
a Pega, o Piinchón,
a Chova y a Alpéndura,
picotean en tô.
Y os Corvus y Grallus,
con as Cutuvías,
se levan simentis
antis de nacías.
Y os Pardais se levan
tamén boa partía
‘ no tempu d’a sega
¡Cuántu buscavías!
O que sepa, explíquimi:
¿Qué nos Fain as Aguilas,
y essas Garrapiñas,
y essis Cerrumíquilis ....?
-Cazal paxiaritus,
y as Râs y os Lagartus.
Issu está ben ditu.
nos están matandu
a esis ubriritus
que, sin cobral nâ,
están traballandu,
¡Ciuiteitus, pubritus!
Pero, tendi en conta
que a Naturaleda
é sabia, nun tonta.
Hay que comprendela.
Aprendei de níus
y d’ a vía d’os páxiarus.
En esti sintíu,
tratu de animalvus.
Hay un equilibriu
Que hemus de buscal,
nunca destruindu.
A ciencia é creal.
_____________________________________________________
3. Sainetes valverdeiros de Isabel López Lajas (valverdeiro)
LÓPEZ LAJAS, Isabel. Seis sainetes valverdeiros, ed. de Henrique Costas, Edicións Positivas, 1998.
DIÁLOGO DE DOS COMADRES
CLARA, anciana y JUANA más joven (La escena es en una calle del pue -
blo).
Clara.- Cro que vanin a sacal unha cumedia cua nosa Fala, cumadri. Será
pa rilse un ratu á nosa custa.
Juana.- Non veis que comu temus esta Fala galega, quedrán guasialse.
C.- U otru día u zagal d´u carabineiru d´a nosas porta me diju, ná máis que
por rilse de mi: “Tía Clara, ¿están las vuestras netas en casa?” E logu que
vi qu´era por Ficel bulra, pa que supera qu´ei tamén Falu castejanu, le diji:
“Qu´e estejen que no estejen, a ti ná se te empuerta”. Pois encima se riu.
J.- É que vós non u cortais ben. ¿Cuantus anus tendis ia tía Clara?
C.- Nen sé se son cuatru durus, se cuatru i mediu. Ei debí nacel cuandu
viñu Prim.
J.- ¿Non veis? Agó ia n´u nosu lugal se Fala máis Finu, se visti máis Finu e
se bebi caFé. Ei ás miñas zagalas ia l´he comprau panezuelu de cintillas e
chambra de menudillu e zapatus e medidas colol de carni.
C.- Ei non queru trampas. U día que me morra non han de pagal trampa
diñunha miña. U otru día me icían n´a tenda: ”Tia Clara, cómprale usté un
panizuelo d´estos majos a las zagalas”. Ei le diji: ”Mentras non haiga
dinero de sobra en casa, no le compro majos. Que se gobernen con lo de
súa madre, qu´en pa descanse” .
J.- É qu´us homis son uns tunantis, se non as ven compostas non le sai
noviu, e asina ben vistías poi sel que le saia un noviu ricu.
C.- Juana, ei queru qu´as miñas netas sean xabón, non queru estropallus na
casa.
J.- Non idis por bo camiñu, Tía Clara. Ha que colocalas de cualquel maneira;
s´ajorra d´otru lau. Nós pol as miñáns bebemus unha taza de caFé e
asina estamus en ayunas jasta mediudía.
C.- Pois nós almorzamus un bo pratau d´allupatatas. U otru día pasó pola
porta u siñol médicu e me diju: ”Clara, las vuestras netas no están
nemias” . Ei me pareci que quisu dicel que estaban regustas.
J.- Isu volu diría por guasialse, comu están por cevilizal. As miñas zagalas
vos bailan un Frostrós e un chalrestón que dá alegría velas. Pois ¿i a pequena?
Vos canta “La Peque” que aquilu é un primol oivila. U nosu viciñu se
pon tontiñu cuandu a oivi: Ai que tripe, ai que tripe de Madrí.
C.- ¡Ui Juana! Esa palabra pareci que non é coisa boa, non me gusta ná.
J.- É que vós non entendeis d´estas coisas modernas; us vosus tempus ia
pasaran.
C.- É que ná d´isu está n´a dotrina cristiana. Ondi esté unha jota ben cantá
e bailá, que pasi un caru por mediu, que non se poñan ná d´esis Frostrós
nen d´esis chalrestoñus, nen d´esis tripis nin tripas. Dende que se baila
tantu agarrau, se ve polu lugar tantu montón, tantu montón d´estercu. Ei ia
estó c´unha pata aquí e otra n´a sipoltura, pero a que viva algúns aniñus
máis ten que vel muta coisa, muta coisa.
J.- Calaivos lá, muller, sempri ha habíu coisas.
C.- Sempri, pero comu agó, nen a soñal que m´hubera jeitau cuandu era
moza.
J.- Ha que tomal us tempus conFormi venin.
C.- Pois ei non queru tumalus nin as miñas netas tampocu, non mos vaian
a servil de venenu.
J.- U día de carnaval queru qu´as zagalas se vistan de señuritas. U anu
pasau toa a noiti estuveran bailandu c´us señuritus.
C.- Pois mira que tes lá aquela grandi, cuaquel corpachón de banastra que
estará ben sen panezuelu.
J.- Ia me vo, que se me Fai tardi. Vo a Ficel unhas miguiñas de gatu pa
cuandu veñan elis.
C.- A barriga non ten cristal.
J.- (Aparte) Ai que tía canta claru.
C.- Pois ei vo a Frixil un poicu de lombu.-Ai que madris, ai que madris ha
agó, son a perdición das Fillas con tantu maju, cun tantu noviu, cun tantu
bailu.
J.- Me vo, porque cun vós non se poi tratal. (Va saliendo) .
C.- Mal me quieren mis comadres, porque le canto las claridades. (Ya sola
en escena) . Conchu, comu se olvidó iceli a esta u cantal que desprendí u
otru día, qué ben le queia a esta caporala: ”A las madres de hoy en día / si
yo mandara, le diera / sarna, sarampión e tiña / e un año con desipela / e
los pies llenos de callos/ abañones en la oreja / la lengua llena de glanos
/ e un Fuelte dolol de muelas / ataratas en los ojos / e los nelvios sen la
cuelda/
E esto le durara siempre / jasta que al Fin comprendieran / que solo son
las curpabres / de que sus hijas se pieldan.
Telón
***
_______________________________________________________
LA ESCUELA DOMINICAL
LEOCADIA, su hija ALFONSA y la madrina de ésta, PRUDENCIA.
(La escena es una habitación de casa humilde donde se encuentran madre e
hija. Hay un cuadro de Sta Teresa).
CUADRO 1º
A.- Que vos he ditu que non voi a esa escuela e non voi.
L.- Pero ¿por qué, Filla, por que non has de dil?
A.- Porque non. Alí andal entri curas i biatas e sempri camiñu d´a igresia.
L.- Pero qué Filla esta, qué Filla esta.
A.- Idi vós, se tantu vos gusta. E logu non se poi a genti divirtil nin dil au
bailu.
L.- Tu jasta u ano que vén non pois dil au bailu, qu´agó inda es pequena e
logu que non estamus pa gastus; asina pois dil esti aniñu á ´scuela e
deprendis a puñel u tei nomi e algu de dotrina. Mira que, se non, u señor
cura non te casa.
A.- Ai que non me casa...
L.- P´au anu que vén vendemus us dois cochininus e te compru u panezuelu
de cen coloris e as argolas.
A.- Si, comu esti anu cuandu cubrí un diñeiru d´acituna, que me dijestis
que me comprábais u Fíu, e inda está pa lá.
L.- Pois, comu vaias esti anu á ´scuela te compru to isu.
A.- Güenu, güenu, dejaimi ca d´escuela. (Entra Prudencia) .
P. - Cumadri, cumadri...
L.- ¿Quin é?
P.- So ei (entra) . De vos dé bos días.
L.- Toba, porque non quereis: tantu ha d´alí a aquí comu d´aquí a alí. E
logo he tíu a el cu atrancazu dois o tres días e a pequena cu sarampelu.
¿Que andais Ficendu?
L.- Ná, aquí estaba icénduli a esta que cómu non vai a esa escuela dominical,
pa que deprenda ondi ten a man dereita.
P.- Claru, isu dibía Ficel.
A.- Si, p´aprendel a dil a misa.
L.- Si, Filla, vas esti aniñu e poi sel que te toqui unhas argolas o algún
panezuelo. Cumadri, cro que riFan argolas e panezuelus e mutas coisas.
P.- Isu é u de menus, cumadri, u casu é que vola domeñin lá, que boa Falta
le Fai, e qu´u día que se casi naidi teña que icel ná d´ela.
L.- Ei solu queru que vaia esti anu. É muta sujeción non podel as zagalas
dil au bailu, cumadri.
P.- E as madris tamén acompañalas...
L.- Us ollus sempri son mininus.
P. Boa coisa pintareis vós lá.
L.- Ná, ná, ei solu queru que vos sepa lel unha carta e deprendel a Falal en
castejanu e agó há que deprendelu: Tendis que dil en ca d´u médicu o á
botica o en ca d´u cura, e paeci mal Falal comu cá. Comu a zagala ha ´stau
tantu tempu n´u campu.
A.- Güenu, güenu, ei me vo, adiós madriña. (Se marcha) .
P.- Si, bo vilortu está Feita, boa saguarza. Mire, esta semana me vo pá vega
a sachal patatas e m´a levu pa lá, que deprenda a Ficel algu, qu´a tendis
mui dejá, cumadri. Ia vereis comu a metu en centura e vola convezu pa
que vaia a escuela. Vós non sabeis insinala, mullel.
L.- Non veis que comu estuvi esti envernu c´u rumatismu, que non me
pudía mixel, Ficía bulra de mi.
P.- Porque dá con vós. Lástima de verdasca que le queira.
L.- Non, s´ela é boa, cumadri, s´ela é boa. Non ten máis que le gustan us
majus, sólu c´u sentíu du bailu, e qu´é algu golosa e me contesta mal, e é
algu Fulgazona; polu demais, se non Fora qu´é mui marrana, que non vos
sabi laval un trapu, non teñu quexa d´ela.
P.- (Aparte) De tais padris, tais Fillus. Güenu, cumadri, qu´á tardi mos
vamus á vega; que s´aprepari pa toa a semana. Me vo.
L.- ¿Ondi idis ia, cumadri?
P.- Si, me vo. Que ten alí a Llonalda un ladrón d´un cuchinu que... polu
que ve, polu que vos zampa. D´unha ducia d´ovus que eití, ia non me quedan
máis que tres polus; volus apaña nun airi. Adiel le comeu un polu ia
grandi a Sebia, que le eitó máis raius au cuchinu qu´us da roa d´unha
carreta.
L.- Ei esti anu, con tan poica soidi comu he tíu, non he criau un polu nen
teñu galiñas. Me pariu a cuchina seis cuchininus e ia non me que dan máis
que dois; e esis us queru pa comprali á zagala as argolas e o panezuelu.
P.- Si, e logu trampa alanti. Me paeci a mi que vai a chegal día que non
idis a encontral quen vos Fíi unha Fanega de trigu.
L.- Qué le vamus a Ficel, nós tamén hemus síu mozas.
Telón
___________________________________________________________
CUADRO 2º
(Leocadia está trajinando en casa y llega Prudencia)
P.- (Desde Fuera) Cumadri, eh cumadri.
L.- Subí, Prudencia.
P.- ¿Viñu ia a zagala?
L.- Non, cumadri. Agó está n´a escuela dominical, que está ensaiandu uns
versus pa jeitali a Sta. Teresa, qu´é a maiordoma d´a escuela. Si viris,
cumadri, en mediu anu que Fai que vai lá, non pareci a mesma. Ia non é tan
respondona e é limpa comu a china d´u ríu; agó me Fai mudalmi a camisa
tos us dumingus. Mireili, m´ha Feitu currucu.
P.- ¿Veis que ben estais asina?
L.- I m´ha Feitu dil a misa ia cincu o seis dumingus, e quer que me conFesi
esti anu. Si viris comu corta u castejanu... está deprendendu uns vesus que,
cuandu volus di, paeci que está n´un teatru.
P.- ¿Non vos icía ei que tiñis que domeñala e que ná millor que levala a
esa escuela por isu, porque vós sois unha pamema?
L.- Ia non s´acorda d´us majus, non ten máis qu´u postu, camisiñas é que
ten dúas. En xabón é que me gasta algu.
P.- Asina estais vós de limpa agó. Us probis, estandu limpus estamos ben,
non necesitamus majus.
L.- U otru día le diji por oivila: Eh, Filla ¿ques que le diga á túa madriña
que le diga au sei zagal que se Faga tei noviu?
P.- Vaia unha gramática parda que gastais, cumadri. U mei Fillu non necesita
novia, qu´é mui novu agó.
L.- Non penseis qu´a miña zagala vai descalza u día que se casi, que, cuandu
ei me morra, le queda un rinconciñu de casa ondi arrecollelsi e u quintal
d´as Chupenas. E ei volu icía de groma, cumadri.
P.- Non me gustan esas gromas.
L.- Pois ¿sabis que diju ela? -Ei non queru noviu jasta que non me vaia a
casal i solu por tres o cuatru mesis- ¿E si non u encontras apois, Filla? -Si u
encontru, ”que la cuba de güen vino no necesita bandera” . Ai cumadri,
me quedí espantá.
P.- Porque ten máis cuñecimentu que vós. Mira agó, andali ia con novius á
zagala. (Entra AlFonsa) .
A.- (Desde Fuera) Ai María.
L.- Sen pecau concebía.
A.- Bos días vos dé Dios.
P.- Ven con Dios, Filla. ¿De ondi vés?
A.- D´a escuela, tía Prudencia. ¿Comu vos vai?
P.- Vaia, sempri comu agó. Qué ¿te gusta dil á ´scuela?
A.- Comu que ia non pensu quitalmi hasta que non me vaia a casal. E isu
que miña madri non quería que Fora máis que un anu porque di que le
gastu mutu xabón e que non vo a encontral con que casalmi.
P.- Velaí, velaí por que non chovi.
L.- Vamus, vamus, cálati e leli á madriña us versus que vas a jeitali a Santa
Teresa... mira pá Santiña, Filla... mira pá Santiña...
Telón
_____________________________________________________________
UNA SIRVIENTAY SU AMIGA
EUSEBIA, sirvienta y su amiga QUITERIA.
(La escena es una habitación de casa acomodada, donde se encuentra
Eusebia y llega su amiga).
Eusebia.- (Deletreando en un libro) . La M y la A, TA; la P y la Y, SI...
Quiteria.- (Desde la puerta) Sebia... eh, Sebia...
E.- Sssss...., Fala máis baju, que está eitá a ama.
Q.- ¿Qué Fais cuesti libru n´a man?
E.- Me está insinandu a lel.
Q.- Vamus au bailu.
E.- Jasta que non s´alevanti non me podu menial d´aquí.
Q.- Que vida, cumel e durmil comu us cochinus.
E.- Non Falis tan altu, mullel, por non oivila...
Q.- ¿Inda te reñi cuandu vas au bailu?
E.- Inda e por cualquel coisa.
Q.- Ei non aguantaba.
E.- U otru día, porque me soí us mocus c´us deus, cuandu estaba Ficendu
de cumel, me estuvo reñendu unha camá de ratu.
Q.- Qu´asiada es mi suegra
E.- Otru día, porque agarrí unha barreña d´u vasal pa pendalmi, tamén me
estuvu reñendu mutu tempu.
Q.- Vaia, vaia cua tía. Vaiti a servil ondi non te reñan tantu e te dejin sél i
entral.
E.- Pois mira, ei le teñu lei á miña ama.
Q.- Boa gana tuveras.
E.- Tamén se ri cuimigu algunhas vecis: u otru día se rompeu a redoma d´u
viñu, qu´a tiró u gatu d´ancima d´a mesa, e ei, pa que supera que non había
siu ei, le diji: ”El gato ha rompido la boteja de vino”. Estuvu rínduse
mediu día. Tamén se le perdeu a correa d´u hábitu e ei la encontrí embaju
d´unha silla e Fui correndu: ”Ya pareció la correna” e se pusu a ril e estuvo
toa a tardi dobrá de tantu rilse.
Q.- Cuas pachuchás túas, ¿quen non s´ha de ril?
E.- Estó aguantandu mutu, pero non me Fallu n´otra casa.
Q.- Ben se guasean de ti.
E.- A otra noiti estaba tocandu e Falandu a raiu, cuandu me Fui a jeital, e
estuveran jasta as doci lumenus oivíndua; ei non me pudía dormil, jasta
que diji altu: “Cudiao con la rayu que te parta, que no me deja pegal
ojo” . U señol se pusu Feitu un basiliscu: ”¡Que mochacha, qué mochacha
tan sarvaje!” .
Q.- Anda, que s´aguantin elis. Ponti a servil n´otra casa. D´aquí a ná te sai
noviu e te casas o te juntas e non aguantas máis amus.
E.- Non, ei non queru isu; cuandu teña tempu me casaré como se casó
miña madri e comu se casó miña agüela. Si te ouvira miña ama... Cada ve
que Falan de juntamentu a levan us demoñus e leva razón. D´aquí a ná non
se vai a casal diñunha moza comu Dios manda. Ei agó teñu bo pratu e boa
cama e gañu pa vistilmi e diñún borrachu me dolma as custelas. Ia chegará
u tempu e me casaré comu di a lei de Dios; to u demais é Fozal n´u ló.
Q.- Madri, qué Fina te vas Ficendu pa Falal; te insinará a túa ama a gramática
parda.
E.- Non m´insina. Pero ei ia vo deprendendu mutas coisas; sé idel canestrillu,
haija, rumáticu e hasta aus Frenjóns brancus le chamu judías. Claru
qu´é porque asina le gusta a ela, qu´a min non m´ha Feitu ná mau.
Q.- Vaia unha siñora inglesa. Comu dera cuimigu, ei le insinaría a puñel
nomis a naidi. Estás n´unha incrisición. Con tal que te dé algunha ve algu e
que non te Fechi ná pa que podas sixal, pa ajuda dus gastus...
E.- Isu si que non; ei non le quitu ná a naidi. S´ela me quel, a otra noiti Foi
ela mesma a puñelmi un centupés na cama.
Q.- Anda, e ben que te quel, sería pa que te picara.
E.- Non muller, se Foi pa que non pasara Fríu; é unha culchina pequena con
lan por dentru que se chama asina. De to me pasa, ratus bos e ratus maus.
U otru día estuvu cá súa ermana a vela e a levó au Fugal pa que me vira; le
icía: ”Te voy a enseñal la duméstica que tengo, e quiero que la oigas
habral; hábrale argo a mi helmana” . Ei estaba picandu as litugas e le diji:
”Le gustan a osté los cogojos enteros o picaos” . Ei pensí que se tiraban
n´u solu a revolcalse de risa. Depois que le pasó aquela risa le diji: ”¿Le
echo la sal a la cocina?” E veña otra escagallá de risa. ”Chica, chica,
eres un poltento, te voy a lleval a Madrí pol lo Fina qu´eres” .
Q.- Ah, desgraciá, estás Ficendu de mona e non u sabis.
E.- Tamén m´ensina a cosel; ia sé ital pezas d´as cuatru esquinas, comu le
chama ela aus rumendus que non son de charpa.
Q.- Isu se deja pa genti rica. ¿Comu se chama istu?
E.- Isu se chama u bombu.
Q.- Peru non é como us d´us titarateirus. ¿Por ondi se toca?
E.- Ei non u he vistu nunca tocal. Sempri anda u siñol p´arriba e p´abaju
cuel.
Q.- Bo calamal está Feitu tei amu.
E.- Cati lá, mullel, mia que tes unhas coisas.
Q.- ¿Pa que tenin estas almoFás postas n´u solu?
E.- Esas non son almoFás.
Q.- ¿É que non? E ben bradintas qu´están.
E.- Que non son almoFás, muller, a isu le chaman cujinis.
Q.- ¿Cujinis?... Us señoritus to u icin au ruvés.
E.- U otru día me Faló miña ama de ti: ”Tu amiga qué inorante está jecha,
güena Farta le hace deplendel el catacilmo”.
Q.- A ela si le Fia Falta, a tía calandaria. A mi u que me Fai Falta son durus
n´a Faldiqueira; ela que se meta n´as súas vidas.
E.- Mullel, s´é porque te quel.
Q.- Me vo, porque estó aquí toa a tardi oivindu tontás e perdendu de bailal,
porque cuandu s´alavanti ela, pa que non te vaias tan prontu, te dirá:
”halme el chicolate”, e jasta miñán a estas horas.
E.- Fai u que queiras, pero sen u sei premisu non me movu d´aquí.
Q.- Oi qué pulítica vas itandu, comu non dejin d´insinalti vas a chegal a
biata.
E.- Quen sabi, comu esté mutu tempu n´esta casa poi sel que si, poi sel que
miña ama me domeñi.
Q.- Non queru contas / cu´as que son biatas / qu´en to u da igresia / metin
a pata. / Ei queru mang´ancha / cumel i bebel / que mutu tempu teñu / pa
ben morrel.
E.- Pois ei queru tel honra / e vivil temerosa / porque solu se morri / unha
ve sola / e aunque aquí pasi / mutus traballus / que Dios me dé pacencia /
pa ben levalus / e me sirvan de chavi / pa u ceu gañalu.
Telón
Señor Amerginh,no me mente usted a la madre,que yo no he mentado a la suya.
Parte usted del supuesto que le guardo algún rencor.Puede que haya algo de resquemor,pero no es eso.Yo estaba leyendo en silencio para no molestar,y ante su persistencia en no querer ver la hegemonia Astur Leonesa en la Fala,no he podido aguantarme mas,que le vamos a hacer.
Ahora bien,no solo se ha precipitado usted en mentar a mi santa madre,sino en atribuirme acusaciones que si vuelve usted a leerme con calma,se dara cuenta que no son ciertas:
Dice usted:
"Tu me lees o me interpretas???????
La mitad de lo que me asignas no lo dije yo:
Ni he nombrado a los suevos (busque busque)"
Y he dicho yo:
"Inevitablemente se ha hecho reFerencia a los suevos...mmm."
Se ha hecho,no que usted la haya hecho.Asi que no ponga en boca mia cosas que yo no he dicho.
Dice usted tambien:
"A parte de que eso que usted dice no aparece en NINGUNA parte de dicho texto (y sí, lo tengo en pdF y leído). A parte la sarta de estupideces que degenera usted de dicha Falsa acusación (y a que coño viene esto aquí??? quien habla de estatutos??? TÚ no yo), que me limitaré a obviar (llame nazi usted a su puñetera... mejor ni lo digo...)"
Sabe usted mejor que Rajoy lo que se cuece en el,como dije,"nuevo proyecto de estatuto",por lo que veo.
Luego me acusa de llamarle nazi,cuando lo que dije Fue esto:
"¿Por qué no explican ustedes a los lectores que el nuevo proyecto de estatuto gallego se Fundamenta en que todos los gallegos descienden de los suevos...?.
¿No le recuerda ésto un poco a los nazis y su raza Aria?."
Y aqui me reFiero a ustedes los gallegos,sea cual sea su aFiliacion,que la suya no la conozco,como digo mas adelante,pero si la de otros:
"Acuérdese de pasar la Factura de 3 euros al partido si es usted aFiliado.Y si no lo es peor para usted,porque en Celtiberia.net hay quien cobra como liberad@ del BNG por hacer lo mismo que supuestamente usted hace gratis."
Ya me dira donde aFirmo yo que usted es del BNG,o que es usted nazi.Lo unico que hago es preguntarle si todo esto no le recuerda a los nazis y su raza aria como reFlexion.
Luego me acusa de mencionar cosas que segun usted no vienen a cuento,pero si viene a cuento gastarse tres euros en traernos un articulo claramente galleguista.Donde las dan las toman.
Luego miente usted cuando dice:
"Si los Firmantes son gallegos, o Chikitistaníes, no lo sé."
Rivas debe ser apellido turco...
Luego dice usted:
"Rebata con argumentos, y lo que ellos dicen, no lo que "presupone usted que digo yo" al poner el artículo."
Y eso es precisamente lo que he hecho,rebatir dicho articulo.Eso si,me hizo gracia que usted se gastara tres euros y lo tachara de nada sospechoso.De ese pecado no huyo,lo asumo.
En cuanto a argumentos,pues que quiere que le diga,para que me voy a molestar si me los esta Facilitando usted con los textos que ha posteado en Fala...son vaqueiro puro.
Y resulta que yo soy vaqueiro.
Espero que la proxima vez este usted mas acertado,yo procurare olvidar lo de mi madre.
Dejemoslo morir.
La vergoña tambien lo es en catalan,ainé.
Un saludo para ambos
Madre? quién ha mentado a su madre? lea, lea... ;-)
Vale, no dices "Tú nombras a los Suevos" pero en un correo directo a mi persona... Fue el espiritu santo?? atribuya usted lo que se dice a cada quién... para evitar estas cosas (las cosas claras)
"La hegemonia Astur Leonesa en la Fala" no la ve muchísima gente, ni los propios Falantes (que tambien es cierto, dicen mayoritariamente que no son gallegoFalantes), sobre eso hay estadísticas puestas hace unos días sobre una encuesta al respecto (la vió usted o la obvió).
Si no te reFieres a mi (o lo que es peor, se lo asignas a todos los gallegos) el identiFicar la chorrada de los suevos con el nazismo... ¿a que viene decirlo aquí? ¿Porqué he/hemos de explicar algo que no he/hemos dicho? Absurdo...
Es Fácil denostar tod lo que no apoye sus teorías acusándolo de Fascista, galleguista o similares interpretaciones, como que "si viene a cuento gastarse tres euros en traernos un articulo claramente galleguista" pues nada, obviemos lo que se diga sobre la Fala del Xálima en un Foro sobre la Fala del Xálima... ¿?¿?¿?¿? Vale, apoya una postura "galleguista" eso lo descaliFica? y si apoyase la astur-leonesidad? si valdría? Absurdo...
Y sepa usted que apellidos galegos hay miles Fuera de Galicia, y no conozco ni sé nada de los periodistas, se puede suponer, nunca aFirmar (a menos que usted los conozca).
Sigo sin ver donde "se rebate el artículo", sólo veo descaliFiaciones sobre él, ningún dato.
Sobre que usted crea o aFirme que es astur-leonés, pues muy bien, yo y otros muchos decimos: "Adherir" la Fala al asturiano es igual de engañoso que hacerlo con el eo-naviego, son hablas, AL MENOS, mixtas, de una zona de transición. Ni es "gallego", ni "portugués", ni "estremeñu", ni "asturianu", sino FALA (Amerginh 01/05/2006 16:50:47)
Y mi opinión es: la Fala sería una evolución propia del Val do Ellas, a partir de una lengua inicial gallego-portuguesa, con Fuertes inFluencias del asturiano-leonés en primer término y del castellano en segundo lugar, por su historia (repoblación, Fronteriza) y porque la estructura general del idioma, el léxico y la toponímia es más propia del gallego y del portugués, pero la pronunciación y la Fonética tiene rasgos inequívocos del estremeñu o el asturiano-leonés (Amerginh 01/05/2006 16:50:47)
Pruebas aporto muchas a lo largo del Foro, tanto de la repoblación mayoritariamente gallegoFalante, así como estudios lingüísticos, y sinceramente, los estudios realizados por el ILG y la RAG son muy buenos y exhaustivos, y eso nadie lo ha rebatido aún aquí.
Sigo sin ver ni una sóla aportación suya que no sea "opinion"
Ala, a jugar a la pala!!! (como diría Hartza)
Y ahora, tras deleitar a los literato-adictos, deleitemos a los toponimo-adictos. Ala, a analizarlos se ha dicho. Aprimer vistazo, y sin ser experto, veo topónimos de origenes varios, pero los gallego-portugueses (obviamente los que más conozco y reconozco) me parecen más que abundante... sería interesante que algún experto identiFicase los "exclusivos" de alguna de las lenguas de las que se postulan como "madres" de la Fala.
He de entender que la graFía "sh" no se reFerirá sino al sonido de la "x" gallega (similar a la sh inglesa), o si se identiFica con otro sonido (ilumínenme). Por otro lado, la conFusión o/u es Frecuente en el gallego, por lo que no creo que, como se ha dicho, sea un "rasgo inequívoco" del asturiano, pero expresiones tipo "meyu"creo que sí...
Sobre el vocabulario "Forestal", casi todos los que he identiFicado como tales existen en gallego y/o portugués actual, (desconozco si en asturiano-leonés y/o extremeño existen)... así que... a ver... esas palabras "exclusivas" de una u otra lengua serían bastante clariFicadoras.
LISTADO DE TOPÓNIMOS DE AS ELLAS
1. Zona du Campu
Abanshil
Abeleiras
Agudeiras
Almas
Arroyu Preciau
Arroyu Salguiral
Arroyu Soidi
Bañus de chu Gorrón
Bardáis
Barrocu Homi
Barrocu Melenas
Barrocu Mininu
Barrocu Sartén
Barrocus Gordus
Bellasca
Bucha
Cabeceiras
Cabezu
Calagacháis
Caleisha Us Praus
Calvallal
Camiñu Rial
Canalita
Canchu As Mos
Canchu da Cañá
Canchu dus labráus
Canchu gulgullon
Canchu Muritu
Caneiras
Cañá
Capón
Carretas
Casha de cha Amalia
Casha de cha Ireni
Casha Vella
Casharitus
Carzá U Meyu
Castañal
Castelu
Cintieiras du Muiñu Vellu
Coitus
Costa
Crudis Ánimas
Cumi
Curiñeira
Curráis Anshís
Currieira
Dabuchal
Eirambusha
Eiras
Embaláu
Empaletá
Espritusantu
Ferrén
Figuiréu
Finca dus Tamboris
Folca
Fonti A Empaletá
Fonti A Folca
Fonti Álamu
Fonti As Eiras
Fonti da Mata
Fonti de chu Ovella
Fonti du Pilón da Liria
Fonti du Pilón du Santu
Fonti du Piluniñu
Fonti du Pretu
Fonti du Rocastañu
Fonti Malcus
Fonti Mañega
Fonti Marina
Fonti Nova
Fonti Santa
Fonti Sobereira
Fonti Us Amáus
Fonti Us Payus
Fonti Val
Fontis Quentis
Foya Funda
Foyas
Fresnu
Frieira
Funtiña
Hortas
Hortu Campu
Hortus de Crara
Igalga
Intririus
Isareta
Ishuntas du Ríu
Labráus
Lagal d´abaisu
Lagal d´arriba
Lagal de chu Ishuan da Justa
Lagal de Peña
Lagal du Meyu
Lagal Novu
Lagunita
Laisha Andrea
Laisha Vaga
Laishas Brancas
Laishas de Salíu
Lameira
Lamtiscal
Lavandeira
Laveirus
Liñal dus Arroyus
Llanu Millu
Machín
Mallá
Mallá u Cura
Marrá
MAta
Mataventa
Mestras
Migreiras
Muiñu de chu Lebrel
Muiñu Vellu
Muiñus
Navi
Noria
Pacheca
Paisareira
Pajarillus
Palomal
Patronatu
Pedra MAchucu
Pilas
Pilón da Liria
Pilumis
Piluniñu
Pinus de chu Coisu
Pisquiriña
Podas das Señoras
Podolrey
Podu Cardeira
Podu da Reina
Podu das Monshas
Podu Gachu
Podu Isidru
Podu Ola
Podu Pasil
Podu Puchi
Podu Sartu
Podus Calishós
Pontis
Portantona
Prau Barrichi
Praus da Navi
Praus du Muiñu de chu Cerratu
Pretu
Pudita
Puntón
Puntunitu
Puntunitu da Navi
Ramita
Ramus de Pertanu
Relba
Repécosta
Reventón
Rincón
Rincón du Pretu
Riondel
Riondu
Riucerdeira
Riveira
Riviriña
Rocastañu
Romanita
Ronsheiru
Roscurráis
Rosmayas
Royucoisu
Royusoidi
Saleira
Sambrás
San Miguel
San Sebastián
Santu
Situ
Sogu
Taboláu
Tapáus de chu Lobadín
Tapáus de Galu
Tavaris
Teshu Artu
Tisholas
Toconal
TolnaFarru
Turrión
Veldegua
ValisFríus
Valitu Riondu
VegareFesta
Vagatorri
Veguipayu
Velagarcía
Villía
Viñabeca
Viñas da Serra
2. Serra: Zona da Primeira agua - Calvallal
Arroyu aFogamulleris
Barreira da primeiragua
Barrocu a perdí
Barrocu piricutu
Barrocu sol
Cabeza u biderru
Calvallal
Canal de pedra
Canal de pedra vella
Cancheira us cuellos
Cortá u rayu
Cuartillon da primeiragua
Cuartillos da Ferreira
Eira da mallá cumbre
Fonti a igalga
Fonti as chalcas
Fonti da canal de pedra
Fonti da mata
Fonti da pineira
Fonti da primeiragua
Fonti de cha Fidela
Fonti de chu antoniu pilugriñu
Fonti de chu cepa
Fonti de maría dus matus
Fonti du castañal du Ferrol
Fonti du rachau
Fonti du reventón
Fonti dus calizos da igalga
Fonti tinu
Fonti u pachachu
Fontis culebras
Lentiscal
Lapón du piricutu
Llaná da pedra ishardon
Llaná du cancha colvu
Misheiru
Mishuniñu a malquesha
Pineira
Primeiragua
Rincón du rapapelu
Ronsheiru
Sartucabalu
Tapeñu pedrolu
Tapeñus du cutelu
Tres cancháis
3. Serra: Zona Nacimentu - Cabeceiras
Acarriñu
Arroyo cortáu
Barrancas
Barreira da soberosha
Barreira du espiñazu
Barreira u prantíu
Barrocón da leira
Barrocu cabalu
Barrocu das alisas
Barrocu piona
Barrocu tambal
Barrocu u rayu
Barrocu ubrigá
Cabeceiras
Cabezáis
Cabezó
Calbueira
Calquishal
Calvilla
Calvallarita
Campanarios
Cancheira a soberosha
Cancheira da pipa
Cancheira das churritas
Chancheira de cha julianiña
Cancheira de chu luciniu
Cancheira du llanu us chozus
Cancheira du quintucales
Cancheira du rapapelu
Cancheira du sartu cabalu
Cancheira paseu
Cancheira llana
Cancheira us diabrus
Canchiñu patateira
Cancherita das vortas
Cancha colvu
Cancha penaFrol
Cancha us cabezáis
Carzáu
Canteira das barrancas
Cashiña
Colnavaca
Cortá d´acá
Cortá dus dois penaFroris
Cortá ramallu
Cortá valverdeiru
Cru de cha julianiña
Curutus
Curráis anshís
Curráis Inés
Curral d´ánimas
Curral de cha castra
Curral dus machus
Curraliñu da Fonti naváis
Curraliñu das lanas
Chalca
Chaparreiru
Chapás da pipa
Choza du retamal
Choza dus canchas bellacus
Chozus dus vaqueirus
Chulritas
Churrá as canáis
Churrá seca
Churrás da mallá barrocu
Churreña du Fiondal
Eira das chulritas
Eira das invilnidas
Eirascashas
Empoyal du rovella
Entaleiru
Escansi du retamal
Escobal da mallá cumbre
Escobal da pipa
Espiñazu
Espiñeiru
Felnandu
Fiondal
Fiteira du rapapelu
Fiteira du valishón du guisharru
Fonti a calbueira
Fonti a empaletá
Fonti a palla
Fonti as alisas
Fonti cunca
Fonti da colnavaca
Fonti da cortá longa d´abaisu
Fonti da cortá longa d´arriba
Fonti da cortá valerdeiru
Fonti da churrá das canáis
Fonti da eira
Fonti da Figueira
Fonti da madroñeira
Fonti da mallá barrocu
Fonti da paliciamartín
Fonti da pedraishardón
Fonti da pipa
Fonti das chulritas
Fonti das churrás da cortá d´abashu
Fonti das eirascashas
Fonti de chu luniciu
Fonti de chu valintín
Fonti du cancha colvu
Fonti du carzáu
Fonti du guisarla
Fonti du hortu grande
Fonti du ishanantón d´abaisu
Fonti du ishanantón d´arriba
Fonti du misheiru
Fonti du nacimentu du Ríu
Fonti du poyal das tabacas
Fonti du poyal du rovella
Fonti du priscu
Fonti du rapapelu
Fonti du quintucalés d´abaisu
Fonti du quintucalés d´arriba
Fonti du retamal
Fonti du rispingueiru
Fonti du tapau a chavala
Fonti du valishón dus poléus
Fonti du valishón lalgu
Fonti dus laishós
Fonti dus valishós du rovella
Fonti sampretu
Fonti soberosha
Fonti u guisharral
Fonti us lobus
Fonti us picatéis du Felnandu
Fragua
Fulniñu
Guishus
Hortu da pedra ishardon
Hortu grandi
Intrirríus
Invilnidas
laishas
laishón
laishón du balbeiru
laishón du morenu
lantisqueira
lapa naváis
lapona das eirascashas
leira
lombas da mallá barrocu
lombu
llaná du casquiral
llaná du casquishal
Llaná du Felnandu
Llanu us chozus
Madroñeira
Mallá barrocu
Mallá cumbri
Mallá monti
Mallal da cortá d´aca
Mallal da cortá longa
Mallal da pipa
Mallal dus guishus
Mirol
Molloneira
Nacimentu du ríu
Níu du colvu
Paliciamartín
Pasá da calvallarita
Pasá de cha julianiña
Pedra ishardón
PenaFruritu
Picatéis
Pidrita
Pipa
Podas
Podu du carzáu
Podu priscu
Podu zapatu
Portu
Poyal das tabacas
Poyal du rovella
Priscu
Purtillá grande
Purtillá pequena
Quinta de chu cica
Quinta de chu luis ambrosiu
Quintu cales
ReFesta
Revolqueiru
Rispingueiru
Salgueirus
Sallácardeiru
Sartu da juliana
Shanantón
Soberosha
Tapáu da calvalla
Tapáu dus brevas
Tapau dus guishus
Torris dus campanarius
Valishón das podas
Valishón de cha catalina
Valishón du rovella
Valishón dus poleus
Valishón lalgu
Valdegua
Vashalón
Vivalón
Vortas
Texto extraido del libro de F. Severino López Fernández Topónimus d'as Ellas y rimas en Lagarteiru. http://www.eljas.net/modules.php?name=Content&pa=list_pages_categories&cid=5
Piñolo, dices:
"¿Por qué no explican ustedes a los lectores que el nuevo proyecto de estatuto gallego se Fundamenta en que todos los gallegos descienden de los suevos...?."
Aquí tienes el texto del Estatuto:
http://www.bng-galiza.org/Futuretense_cs/Archivo/Novo_Estatuto.pdF
Por Favor, dime donde se dice tal barrabasada...es una aFirmación absolutamente denunciable!!
Primeras cosas al respecto de la toponimia:
Abanshil - ¿? / Abanxil? Abangil?
Abeleiras - 7 topónimos en Galicia / En Gallego “avellano”
Agudeiras - Agudeiro, Agudeiros, Abudeira, Agueira, topónimos de Galicia / Tipo de Hormiga en gallego (hormiguero?)
Almas – no relevante
Arroyu Preciau – Preciau / preciao / preciado ¿?
Arroyu Salguiral – 23 topónimos en Galicia / Salgueiro = sauce en gallego
Arroyu Soidi - ¿? / Soido = ruido en gallego, soidade = soledad
Bañus de chu Gorrón - ¿? / chu similar a "che" o "Zé"?
Bardáis - ¿? / verbo Bardar = poner a los caballos las en gallego
Barrocu Homi – Barroco = piedra redondeada aislada, barocal / olla o perol iregular de mala calidad ¿?
Barrocu Melenas - ¿? / Melena, crin de caballo, cabelos largos, pez Blennius sanguinolentus y enFermedad (sangre en las heces) en gallego
Barrocu Mininu – minino, minimo ¿?
No dejo ninguna Fuera para evitar malignidades...
ainé, ahí si habla de los suevos, pero eso no es como dice Piñolo "el nuevo proyecto de estatuto gallego", es una propuesta de UN partido político. ¡¡Ni siquiera se ha iniciado la redacción de tal proyecto en el parlamento gallego!!
Cmo mucho se puede acusar al BNG se aFirmar (esto si lo hace) que "A chegada dos suevos consolidou o marco político dun Reino de Galiza que, mediado o século VI, xa se aprezaba constituído", pero que yo sepa... reino hubo, incluso se llamó Reino de Galicia, eso si, reino suevo... pero reino ¿o no?
Concretamente habla de que los suevos crearon un reino, que Galicia pasó a Formar parte de Castilla, que Portugal nació como segregación de una parte de Galicia, y cosas varias (desde luego no son mentiras), pero desde luego no dice "que todos los gallegos descienden de los suevos" ni nada que se estile.
De todas Formas ¿A QUE VIENE ESTA GILIPOLLEZ AQUÍ? ni siquiera sé a que viene sacar a los suevos o a los vikingos en un tema de lingüística que se puede retrotraer a lo sumo al siglo XV... puras ganas de marear perdices y jilgueros...
Hablemos de la Fala
Hay 121 comentarios.
página anterior 1 2 3 página siguiente