Autor: Xabrés da Teixeira
sábado, 17 de noviembre de 2007
Sección: Toponimia
Información publicada por: xabres
Mostrado 40.842 veces.


Ir a los comentarios

"Cortello" de lobos

De cómo coger un lobo vivo, con las manos.

Escribe aquí el primer bloque de texto de tu“CORTELLO DOS LOBOS”

(O  como coger un Lobo con las manos)

 En el pueblo de Lubián, sede del ayuntamiento del mismo nombre, en lo que ahora se viene llamando la Alta Sanabria, existe una curiosa construcción, desde tiempos casi inmemoriales, que tiene este nombre: “O CORTELLO DOS LOBOS”.

 Yo, he tenido el honor y el placer de conocer a D. Felipe Lubián, carpintero, molinero, labrador y por ende padre de la familia Lubián Lubian, el cual en alguna tarde de otoño, en el corral de su casa, y al “agarimo” de una rayola de sol, un torrezno asado y una buena jarra de vino, elaborado con uvas de Toro, nos contaba sus aventuras como molinero y sobre todo gran conocedor del rito de coger los lobos en el “cortello”.

 El “cortello” es un recinto circular, excavado en la ladera de la montaña, por encima del pueblo de Lubián (tanto el gentilicio como la toponimia se confunden), cerrado por un muro de piedra de más de 3 metros en la zona baja del mismo y aproximadamente cinco e la mas alta.

 Cuando se barruntaba, que el lobo rondaba la zona, en busca de comida, normalmente ya casi en el invierno, pués en las sierras ya no quedaba ganado, el cánido se acercaba a los pueblos, y solía “achagar” y comerse los “rixelos” y algún que otro perro de caza. Evidentemente los mastines no se atrevía con ellos, sobre todo con los formidables mastines leoneses, protegidos con las “carrancas”, entonces como decía se procedía al intento de captura del enemigo de los pastores. (Hoy las cosas han cambiado, tanto para el lobo como para los pastores, ya casi no quedan ni de uno ni de otros)

 Para capturarlo, se introducía dentro del “cortello” un “rixelo”, año o cabrito, que por su edad y al echar en falta el calor del rebaño, o de su madre, se dedicase a balar durante la mayor parte de la noche, con el fin de que el lobo, atraído por sus balidos, intentase cogerlo para comérselo.

 El lobo una vez localizado, el pobre “rixelo”, no se lo pensaba mucho y saltaba al interior del “cortello”, lo que no sabia era que aquella seria seguramente, la última vez que comiese un cabrito, o cordero.

 Una vez que el lobo daba cuenta del animalito, como es lógico, éste dejaba de balar, señal para los del pueblo de que el depredador estaba dentro.

 Entonces con lazos, estacas, y “horquillas” de madera, capturaban al hambriento animal vivo, que era de lo que se trataba.

 Aquí comenzaba la segunda parte del ritual, pués una vez capturado el lobo, durante unos cuantos días, se lo llevaba en casi procesión por todos los pueblos de los alrededores, para que los habitantes de los mismos, colaborasen en el mantenimiento del “cortello” y su muro.

 Esta tradición ya debe hacer unos cuarenta años que ha desaparecido, aunque al “CORTELLO DOS LOBOS”, depuse de su restauración, está apto para su uso, aunque creo que ya no hay “rixelos”, para introducir dentro, y lobos deben quedar muy pocos.

 Si alguna vez pasáis por la autovía de la Rías Baixas, justo entre las portillas del Padornelo y La Canda, y si no lleváis mucha prisa, merece la pena desviarse hasta Lubián, os encontrareis con gente muy acogedora que os enseñará el “Cortello”, algo de nuestra historia etnográfica, que está en vías de desaparición.

 Un cordial saludo

 artículo


No hay imágenes relacionadas.

Comentarios

Tijera Pulsa este icono si opinas que la información está fuera de lugar, no tiene rigor o es de nulo interés.
Tu único clic no la borarrá, pero contribuirá a que la sabiduría del grupo pueda funcionar correctamente.


  1. #1 ragel 17 de nov. 2007

    El Chorco de los lobos que hay muy cerca de Caín, en Picos de Europa.



    Comentabais lo de las subastas de lobos en Villadeciervos, pagan hasta 18.000 € por animal.


    En la Sierra de la Culebra. Por una parte el lobo recibe una estrecha vigilancia, el nEgocio (muchos millones deja la caza), por otra, cuando los pastores autoctonos sufren perdidas por ataques de lobos, no son tan rapidos los medios para facilitar las indemnizaciones, y a veces prefieren renunciar a las ayudas por los daños ocasionados. Si hablais con algún pastor que haya sufrido ataques de lobo, haber que os cuenta. Los chorcos han sido un sistema eficaz para no sufrir al lobo en el mismo pueblo o aldea.

  2. #2 Pedrarias de Almesto 17 de nov. 2007

    ¡Válgame San Huberto, lo que hay que oír! Perdónenme sus señorías las interrupción. Maravilloso tema el que ha sacado a colación el Sr Xabrés. El mundo del lobo es fascinante para muchísima gente y no digamos para los cazadores, entre los que me incluyo. Del "cortello" me enteré por boca de Tono Valverde hace la tira de años. Tono Valverde, fundador de Doñana, fue el biólogo que escribió un libro fantástico que se llama "Los lobos de Morla". Tengo tantas cosas que decir, que creo que no voy a poder decir más que unas cuantas. ¡Cómo que hay pocos! Que se lo digan a los ganaderos de Zamora que están arrendando fincas en Cáceres para traerse los rebaños porque el lobo no les da paz ni sosiEgo. La recuperación del lobo en Castilla-León y en las sierras centrales (Guadarrama, Navacerrada, Gredos...) es tan evidente que la actual moratoria sobe su caza no tiene pies ni cabeza. Además, entérense de algo: Si quieren que una especie desaparezca, déjen de cazarla. La caza controlada aporta el dinero suficiente para guarderías y terrenos donde las espcies medran y crían....Bueno, esto es tan largo. Si quieren otro artilugio-trampa para lobos no se pierdan el chorco que hay entre Posadas de Valdeón y San Caín. Atentamente les saluda.

  3. #3 Abo 17 de nov. 2007

    Es curioso, que la
    palabra RIXELO no la contempla ni el Drae ni nuestros diccionarios “Xerais da
    Lingua” ni el de Franco Grande, “Diccionario GalEgo-Castelán”.  Parece ser que en Galicia era una medida como
    podemos ver en:    


    http://www.edugaliza.org/inicio/aulas/mates/metro/17

     
    “Rixelo Nas zonas de pastoreo por contrata servía para
    contar as unidades animal-día que o pastor tiña a cargo  

     
    1 vaca/día= 10 rixelos

    1ovella/día=1 rixelo

    1cabra/día=1 rixelo.

    O pastor recibía un día de
    manutención por cada 7 rixelos.

    Como nota de interese
    empregábase un pau (a tarxa ou talla) con inicisións para levar a
    contabilidade.”

    Puedes, una vez más, recurrir al
    tan socorrido texto de A. Moralejo Lasso (1977) pp137/143 y allí el artículo:
    <<FOGIUM LUPALE>> Y SUS ACTUALES DERIVADOS GALLEgoS.  Muy importante, como siempre, lo que nos
    cuenta el ilustre profesor.

    Puedes entrar en: “Forum
    Gallaecia” y alli el artículo: “O lobo ten que seguir existindo na Gallaecia”,
    por un tal Andrade. (....el de Celtiberia.net?).

    Como sé, Xabres, que eres de la
    zona y eres un andarín de armas tomar, te cuento una anécdota que me/nos
    ocurrió no hace tanto tiempo por los montes de La Grova y en una ladera del
    pico más alto o “Grova”.  Estábamos
    buscando los límites antiguos de Belesar con Oya.  Un punto “O Cortelliño”. 
    Localizamos lo que creíamos ser este punto del límite ya que muchas
    veces se emplean las mámoas como puntos referenciales y creimos que una pequeña
    mámoa (cortelliño), que nos pareció ser, podría ser el punto esperado. 

    Bien, es muy posible estemos
    acertados con nuestro rollo, pero meses más tarde, y aquí ya no recuerdo bien
    la fuente que es una de las Revistas de Estudos Minóranos (si interesa la busco
    que la tengo por aquí detrás) un artículo que hablaba de este cortelliño con
    los muros que le acompañaban en los laterales y frente y que dentro de él se
    introducía un cabritillo para reclamo del lobo, es decir un caso más de los
    muchos FOXOS que tenemos por Galicia.. En Belesar “A costa do Foxo”.  Esos foveas lupales o como se diga.

    Yo es que del lobo no tengo
    palabras, ya se que nada o poco tiene que ver pero ya hace muchos años que mis
    perros fueron siempre pastores alemanes, siempre perritas, son...distintas.  

     

     

  4. #4 Onnega 18 de nov. 2007

    Otro curro sanabrés, en Barjacoba, muy parecido al de Lubián. Inserto la foto esperando que no le parezca mal a la persona que la tomó, que no figura quién es (puede que Marina Carracedo, autora del artículo).


    http://www.freewebs.com/barjacoba/curro.JPG


    Xabres, me pareció conveniente desenredar la etimología de Lubián-lobo porque yo sí que la oí. Me parecen más correctas la del nombre de posesor en genitivo (Lubiani), o la que prefiero, un hidrónimo *LUB-:


    "*LUP-, *LUB-, *LUBIA, *LUPA, que han dado lugar a una serie de nombres que se han asociado etimológicamente al animal ‘lobo’ por la homofonía, etimología popular y reinterpretación, pero que están muy lejos de tal equivalencia, como expuso Luis Cortés: Lubien (río de Polonia), Luba (Lituania), Lupja (Rusia oriental), Lubiesca (Silesia), Lubina (Chequia), La Loubliére (Francia, afluente del Cher), Lupow (Pomerania), Loban (este de Rusia), Lobe (lago y río de Letonia), etc.11. Álvaro Galmés expone también numerosos ejemplos en España: Fuente’l Lobo (Castellón), Lop y Lopera (Huesca), Lobeira (Coruña y Lugo), LlobrEgos (afluente del Sagre), Llobregat (río de Barcelona), Guadalupe y Guadiloba (Cáceres), Guadalupe (río de la provincia de Teruel), etc" en Casillas Antúnez, Riolobos, un caso más de tautotoponimia.


    Saludos


     

  5. #5 ragel 18 de nov. 2007

    Es


    Buscando sobre Chorcos, he encontrado en el libro “Costumbres asturianas” de C. Cabal; el  capitulo “Entre el “caleyu” y el “xorco”:


     


    “….se valen de esta caza todavía para acabar con los lobos, varios pueblos de monte de León, y los que ya no la emplean, aún saben de los pozos de otro tiempo: Los pozos, xorcos, o fosas, indefectiblemente se cubrían de una “corona” de ramas; de una “corona” de ramas con las puntas hacia dentro, y sujeta con piedras por fuera. Encima de una tabla, bien arriba, y debajo de las ramas, balaba como cebo un cabritilla…y él iba hacia el cabritilla a toda prisa, buscándole entre las ramas, sepultándose luEgo en las profundidades de la fosa.


    El xorco en la Corona, repitámoslo…..Cerca de Vegarienza, de León llámese a un promontorio Las Coronas, sin que quiera expresar esta palabra que allí se coronaran nuestros reyes. Lo que quiere decir, a buen seguro, es que en aquel lugar hubo una “croa”, la “corona” gallega, que es el castro. Un castro debió haber en la  Corona, y acaso la vieja ermita que es hoy una oración que sube a Dios en busca de claridades, fue “por aquellos tiempos” un santuario en que iban plegarias a los manes a la búsqueda de caza…


     Y bien, cómo se llaman estos “xorcos” en que se cogen lobos , en León?


    “Calechos”-esto es, “caleyos”.


     


    El capitulo es mas extenso, habla también sobre la “caza del oso” en el “xorco”, si lo vierais interesante lo reproduciría. El libro es de 1931.


    cribe aquí (borra esto).

  6. #6 Onnega 18 de nov. 2007

    Corrección de error en mensaje 27, donde digo alzapié es alazapié.


    Más sobre fosos gallEgos: el foxo o couso de O Incio, de paredes convergentes, tiene como mínimo 1000 años, según deduzco de "et inde ad illam scriptam super Onitio, et inde ad fogium Lupalem" (año 1082).


    http://www.terra.es/personal6/xose4776/foxo002.jpg


    (C) Xosé, http://www.terra.es/personal6/xose4776/


    Se encuentra en un estado lamentable: O foxo dos lobos do Incio, cinco anos á espera da rehabilitación

  7. #7 Pedrarias de Almesto 19 de nov. 2007

    Onnega: Con permiso y tras saludo cordial. Alazapié, puede que sí, pero alzapié también. El alzapié es artilugio antiquísimo para cazar todo tipo de alimañas; por lo menos alzapié en castellano. Supongo que el Alfonso X que dices es Alfonso Onceno el autor del "Libro de Montería" ¿no?; porque el Sabio es el de Las Partidas y el autor de las cantigas en gallEgo. Qué tema tan sugestivo ¿verdad? Tono Valverde recorría de noche la sierra de la Culebra, pero con la escopeta cargada. Con eso en las manos no hay miedo a nada. Saludos.

  8. #8 Labrego 19 de nov. 2007

    Sí que hay lobos, muchos más de los que parece. Hace muy poco mataron un poni a menos de 20 kms. de los Cantones coruñeses. Y el lobo sí ataca al hombre, escogiendo a niños, ancianos y mujeres. Hay bibliografía que lo acredita y en Galicia el último caso en la Península tuvo lugar en Rande (Ourense), en los años 70 del pasado siglo. Recomiendo la lectura de "El Cazador GallEgo con escopeta y perro", de 1833, del betanceiro Froilán de Troche y Zúñiga, en el que se relata la plaga de lobos que asoló Galicia después de la cruenta guerra que los paisanos tuvieron con los franceses hasta echarlos a patadas, y durante la cual los lobos se aficionaron mucho a la carne humana.

    Yo los he observado en varias ocasiones y he visto muchas veces el resultado de sus ataques (lo cual no me solivianta, toda vez que es un carnívoro que necesita comer). La naturaleza es cruel, es pura vida y muerte, sin sentimientos, y en esto el lobo es uno de sus máximos exponentes. No hay buenos ni malos.

    El lobo es un animal que me fascinaba, pero a medida que lo he ido conociendo de primera mano (nací en Galicia pero no en zona lobera) lo he ido desmitificando. Al contrario que en el caso del jabalí, que es un animal valiente y que casi siempre va de frente, el lobo es muy cobarde y solamente se muestra valiente cuando sabe que está en clara ventaja.

    Lobos sí, por supuesto, pero en lugares remotos donde causen el menor número de problemas posibles (porque ocasionan muchos).

  9. #9 Servan 20 de nov. 2007

     Sí, la caza es fascinante, somos animales cazadores.Pero en estos tiempos de extinción de la biósfera, hay que tener cuidado de no contribuir a la desaparición - en este mundo - de una especie, como ocurrió con una paloma migratoria en el país vasco.
    Leo en las noticias que los barcos nipones se aprestan a viajar a la Antártida, donde seguramente matarán las últimas ballenas jorobadas para comérselas. Tienen pésimo gusto.
    ¡Pobres, indefensos hermosos animales¡
    En Chile se hacían corrales para atraer a los cóndores y luEgo matarlos a palos.
    ¡Qué hermoso era verlos planear los cielos cordilleranos¡
    Matar un animal a palos es innoble e indigno de un caballero.

  10. #10 ragel 20 de nov. 2007

    ¿Como se protege el lobo en la sierra de la Culebra?.


    Prohibiendo las antiguas batidas de los pastores.


    Subastando los lobos a cazadores caprichosos, creo que la carne de lobo no es muy sabrosa.


    dando de comer al lobo en la reserva


    Con estas tres acciones que toma la administración, nos encontramos con un aumento de la población lobuna, una ampliación de la territoriedad de la especie, y pasan cosas como este invierno pasado en Villarino tras la Sierra (Zamora), un pastor sufre el ataque de los lobos y pierde 25 ovejas y 3 mastines. Son lobos de la reserva pero el pastor se las ve negras para cobrar las ayudas(no se si llEgo a cobrar algo).


    Avisado queda el pastor: ¡¡¡cuidadín con tocar un lobo!!!.

  11. #11 Servan 20 de nov. 2007

     Por lo menos dejarlos ser, dejarlos existir, a los maravillosos lobos y ballenas y alerces del ancho mundo, no asesinar este planeta. A los aldeanos -que no se metan en tierras excluídas- les recompensaría generosamente sus molestias, pues cabras y ovejas hay muchas, tal vez demasiadas, y lobos y ballenas pocos, y luEgo ninguno.
    A Chile vino un príncipe imbécil -lo que no es raro- a matar uno de los últimos huemules.

  12. #12 xabres 20 de nov. 2007

     Cuando inicié mi comentario sobre “Os Cortellos de Lobos”, no creía que llegaríamos a hablar de su conservación o no, de si es bueno matarlos o no porque diezman los rebaños etc.

     Como he repetido varias veces en este foro, soy natural de La Alta Sanabria, he vivido allí mis primeros veinte años y puedo decir que por los años cincuenta, en el Ayuntamiento de Hermisende, había mucho ganado lanar y cabrío, probablemente más de ocho mil cabezas en todo el Ayto. De ganado vacuno, seguramente habría mas de mil cabezas, podríamos dar la cifras exactas, recurriendo a la estadística oficial pero no creo que merezca la pena tanta exactitud.

     En el país vecino, Portugal, más o menos lo mismo, en los pueblos limítrofes, como Moimenta, Montouto,A França, Zeive, etc. eran de unas características similares.

     Cuando el lobo, le “salía” a un pastor era noticia rápidamente y no siempre se llevaba algo.Todos los pastores iban acompañados por magníficos perros, Mastín Leones, y Perros portugueses, tales como los de A Serra da Estrela y en menor medida el “Can Leboreiro”.

     Con cierta frecuencia, moría un animal grande, o pequeño, de algún tipo de enfermedad, o por otras razones, entonces el cadáver quedaba en el monte, o si moría, en el pueblo, era arrastrado al monte, pues en un par de días desaparecía comido por los lobos.Saneaban la zona.

     Había quien le armaba grandes cepos para cogerlo, cosa que casi nunca sucedía, los cazadores daban batidas juntándose de varios pueblos, y también con poca eficacia. Y en alguna ocasión algún individuo poco informado, intentaba matarlo cebando trozos de carne con “esternina”, que lo único que conseguía era matar alguna raposa y media docena de perros, y alguna rapaz.

     En realidad había un cierto equilibrio entre ganaderos y lobos.

     El problema surge, cuando se empieza a despoblar la zona rural, se hacen las nuevas vías de comunicación, que le cortan algunos pasos, y seguramente, cuando las autoridades deciden protegerle, creo que con muy poca fortuna. Pués si se protegen en algunas zonas en  perjuicio de los labradores, y luEgo se dejan cazar, por no se sabe muy bien porque y los ganaderos cada vez que le matan un animal, se las ven y se las desean para cobrar la indemnización, pués es que algo no está bien hecho, por parte de quien corresponda.

    Hay mucha literatura con relación al lobo, pero no siempre objetiva; a raíz de todo esto he estado leyendo algo sobre el tema, y me he encontrado con cosas como las que dice Gasto Phoebus en su conocidisimo Libro de la Caza, que relata la caza en el siglo XIV, y cuando habla del lobo y del oso, dice un montón de inexactitudes, tales como que comen a los niños, a los viejos, que son traidores, incluso cuando habla de su época de cría, no se ajusta para nada a lo que hoy conocemos de este animal, pués lo presenta como un ser Egoísta que le quita la comida a las crías, cosa incierta, porque si fuera así ya había tiempo que se habían extinguido.

     Ultimamente el lobo es acusado de cosas que no hace, pués para su descrédito, existen rondando las grandes ciudades camadas de perros asilvestrados, que mucha gente confunde con lobos. A veces estos perros son verdaderamente peligrosos, pués éstos al hombre no le tienen miedo ni respeto ninguno.

     Al lobo no debemos ni santificarlo ni demonizarlo, es un animal salvaje y si lo domesticamos deja de ser quien es.

     En una aldea de  Tras Os Montes, no hace mucho un paisano crió un lobezno, porque habían matado  a la madre, y se convirtió en un estupendo animal de compañía, todavía hay cruces de lobo y perra. Pero aquello ya no era un “lobo”

     No sé, creo que es posible la existencia del lobo y del ganado, también hay que pensar que ahora, el ganado queda solo en el monte, y esto facilita que los mas débiles puedan sercomidos por el mismo.

     Creo que en la tierra hay cosas mas peligrosas que los lobos, seguramente caminando en dos “patas” y no por eso los cazamos.

     Intentemos conocerlo, y saber que necesita comer, que le indemnicen bien a los ganaderos, pero ¡carajo!, no los cacemos, pués no nos queda la disculpa de comer su carne.

  13. #13 Labrego 21 de nov. 2007

    ¿En vías de extinción, xabrés? Me parece que no tienes ni idea de lo que estás hablando. El poni lo mató un solo LOBO, y si alguna vez nos coincide, te explicaré porqué lo sé al 100%.

    No te dejes engañar por la burremia ecolojeta, si quieres saber de qué va un tema del monte, escucha a los que no salen de él.

    Ni los padres ni la niña de tres años de Rande, devorada por una loba que estaba criando a sus cachorros hace más de 30 años seguramente compartirían contigo muchos razonamientos. El lobo no es un animal para tomarse a broma, y mucho menos es un perrito faldero.

    Muchos antiguos niños-pastores del interior gallEgo te podrán contar muchas cosas sobre el lobo...

  14. #14 xabres 21 de nov. 2007

    Amigo LabrEgo, gracias por recordarme que non teño nin idea do que falo.E probable que teñas razón. Nacin na primeira metade do seculo pasado, nunha aldea de As Frieiras, fun con as vacas, con as ovellas, fun cazador e son-o, teño una pequena casiña na zona, falei eiqui de miña conexion con Tras Os Montes, pasei fame fisica e sobrevivin. Cando eu era rapaz iase co gando non se deixaba solo. Teño uns cantos anos as miñas costas, e cando falo de algunha cousa non o fago senon estou seguro. Nunca oin en mais de medio seculo, nada con relación a un lobo que se comera ou matara xente. Estate a falar alguen que ten a casiña de seus pais na zona donde existe a mais grande reserva de lobos da peninsula. Eu non defendo o lobo porque si, senon porque él, ti e masi eu temos dereito a vivir, e non ser acusados de aquelo que non fixemos.
     Dende eiqui desexote todo aquelo que ti desexes para min.
     Unha aperta.

  15. #15 Pedrarias de Almesto 22 de nov. 2007

    Vaya hombre. Estábamos a estas alturas del asunto entreteniéndonos con el hecho de un pasado común (monaguillos) para algunos de los contertulios lobunos...y tercia ahora el señor LabrEgo removiendo la pertinaz dicotomía "lobo bueno/lobo malo". Bien, cada uno es muy dueño de pensar y opinar lo que quiera, y no voy a repetir mi opinión; con lo cual, señor LabrEgo, tiene usted razón, y también la tiene mi colega Xabrés da Teixeira, con lo cual aquí en paz y después en gloria. Voy a escribirle a nuestro amigo Arquidioniso, a ver si es veraz eso de recopilar las memorias "monaguillescas" de algunos de nosotros. Sería encantador juntar media docena de relatos memorísticos de aquellas experiencias de sacristía. Pax vobis.

  16. #16 xabres 26 de nov. 2007

    .Ha caído en mis manos un tríptico de la Asociación Carballos da Sementeira y escrito por David Pérez López, con el titulo:

    OS FOXOS DO LOBO

    PATRIMONIO ETNOGRÁFICO

    XURÉS-GERES

    GALIZA/PORTUGAL

    Transcribo:

    SITUACION

    Marco privilexiado, na raia Seca entre Galiza e Portugal, abranguindo as terras galegas do Val do Limia e as portuguesas de Miño e Tras-os-Montes. Os foxos concentranse nas serras que forman o Parque Internacional Geres-Xurés e arrededores, sendo a maior concentración de foxos do lobo do mundo. A desbordante riqueza etnografica e historica destas serras ven dada pola intensa humanización que sufriu desde a Prehistoria, onde os galaicos cultivaron a terra, recolectaron os froitos do bosque, cazaron e prazticaron unha extensiva gandeiria de montaña.

     Os foxos da zona galega do parque non son os mellor conservados, ogallá que este triptico sexa o 1º paso para unha futura posta en valor e aproveitamento turístico dos mesmos, como reflexo da arquitectura monumental e inxenio medievais.

     Para visitar as mellores mostras do fenomeno foxo en Portugal , cunha conservación espectacular,dirixidevos ao concello de Montalegre e visitade os foxos de Avelar, Parada de Fafiao, nun fermoso percorrido polo val do rio Cávado.

    HISTORIA

     Os antecedentes dos foxos atopamolos na prehistória, cando os cazadores abrian buracos no chan disimulados con polas e xestas para atrapar as presas. Estas técnicas perfeccionanse, e cara o século X aparecen referencias textuais de grandes foxos do lobo espallados polas serras. Monumentais obras nas que participa toda a aldea empapada de un elevado espirito comunitario.

     A Batida do Lobo: Do mesmo xeito que para a construcción e mantemento do foxo; na batida corrida ou montaria medieval do lobo, participaba toda a aldea. Un representante de cada casa,obrigatoriamente tiña que participar na batida, dirixida polo Monteiro Maior, nomeado polo Señor das terras, e frecuentemente encabezada por clérigos. No despregue final, participan cabaleirias, cans e os veciños e veciñas provistos de latas, caldeiros, cornos e outros aparellos barullentos. Batendo o mato con aixadas e gadañas ata facer sair ás alimañas, con moito ruido e berros ian encamiñando a presa cara o foxo, onde agardaba varios homes por riba dos muros. Abatido o lobo, armábase unha gran parafernalia de trasladoque remataba nunha festa con gaitas, baile e comida. O animal expuñase varios días na aira da aldea e ás veces mesmo se lle facia un xuizo.

     Fenómeno Lobo; O lobo, converteuse desde o Neolitico, no maximo competidor da especie humana e polo tanto no seu maior inimigo; asi se perseguiu, humillou, maltratou sen ningún tipo de clemencia. Séculos enteiros de lendas, contos, persecucións, morte e veleno, contemplan a unha das criaturas mais miticas da historia da humanidad.

     Antes do cristianismo, o lobo tivo a catEgoria de Deus en moitas culturas europeas, e na Galiza venerouse á Reiña Lupa. Na Idade Media, o lobo, adquiriu condicións máxicas e sobrenaturais, e asociouse ao demo e a bruxeria, todo alimentado pola presenza dun ser maléfico e ruin chamado Lobishome, que incrementou a sua demonización. Hoxe as poboacions lobunas retroceden, pero ainda seguen provocando certo arrepio nos corpos dos campesiños da Galiza rural.

    OS FOXOS

     Son os vestixios arqueo-etnográficos que as sociedades rurais agro-pastorís idearon para cazar lobos. Parece producirse a partir do ano 900 a eclosión aequitectónica do fenomeno, como reflicten os documentos dos mosteiros. Os principais tipos de foxo son: simple, de cabrita e de converxencia. O 1º é o mais universal e antigo, consiste nun buraco no chan disimulado con polas e xestas. Os outros dous, mais inxeniosos, son exclusivos do Noroeste Peninsular, non aparecendo referencias orais nin escritas deles en ningunha outra rexión do mundo.

     Foxo de Converxemcia: Está formado por longos muros de pedra irregular disposta linealmente en seco. As paredes, que abranguen as dúas vertentes dunha vagoada, vanse estreitando regularmente ladeira a baixo, tipo funil, para rematar nun pasadizo estreito que desemboca nunha construcción circular de reducido diametro (4 m.) e fondo variabel cunha pequena porta para retirar á victima. A lonxitude das paredes, varia desde 200 m. Até máis de 1000. O máis grande do mundo coñecido atópase na Serra do Soajo (Arcos de Valdevez-Portugal), e mide máis de dous kilómetros. Äs veces, na entrada dos foxos aparecen pequenos muros circulares, chamados esperas, onde se agochaban os cazadores.

     Foxo Circular ou de Cabritilla: Construcción circular pétrea, de aparello irregular, coroada con lousas planas sobresaindo cara ao interior, chamadas capeas. A altura das paredes sobrepasa os dous metros e o diametro dos foxos oscila entre 30 e 60 metros. No interior colocábase unha cabra como reclamo para o lobo, que atraido polos berros caia na trampa. A mañá era axusticiado polos veciños da aldea máis cercana.

     ROTEIRO DO FOXO DE CORBELLE

      Saíndo da vila de Bande, pasando por  Corbelle, chegamos ao alto das Catro Cruces, onde unha pista arranca á esquerda cara á Pedra Fita das Catro Cruces, fito prehistórico é mediaval. Seguindo entre un espeso bosque de piñeiro roxo (silvestris), atopamos A Mota, gran túmulo funerario megalitico que dentro conserva unha cámara de pedra onde hai 5000 anos enterraban aos mortos; logo de 1 km. Situámonos no comenzo do foxo do lobo. As frondosas carballeiras do alto Cadós, agochan lobos, porcos bravos, teixugos, corzas e unha inxente cantidade de fauna salvaxe, sempre vixiada pola penetrante mirada da Aguia Real.

     SERRA DO LABOREIRO

      Amplitude e silenzo transmite esta espectacular serra, onde centos de cabalos, vacas e cabras pastorean semi-ceibes desde o Neolítico. No horizonte recórtanse as mámoas, que forman unha das concentracións megalíticas mais elevadas de Europa. Petroglifos, pedras fitas, vieiros, pinturas e foxos, complementan o grandioso legado histórico arraiano.

     ROTEIRO DO FOXO DE GUENDE

     Desde o fondo da aldea de Guende, no concello de Lobios, ascendemos por un antigo camiño de carro ata o foxo de cabrita. O camiño atravesa a Raia ao pé do pico de Fontefria, chegando a aldea portuguesa de Pitoês das júnias; atrás quedan: os currais de Fontefria e  o milladoiro onde no ano 1502 finou o abade do Mosteiro de Santa Maria, Gonçalo Coello, atrapado nunha intensa nevada. Entre maio e Xuño poderemos observar multitude de flores entre as que destaca a endémico e precioso Lirio do Xurés.  

     CURRAIS DE FONTEFRIA

     Desde tempos históricos os pastores que na primavera-veran suben co gando cara a serra, pola noite refuxian os rebaños en currais para defenderse do lobo e eles dormen en chivanas: canstruccións primitivas de grandes bolos de pedra, recubertas de terrons para illar da calor e do frio.

     Texto, deseño : David Pérez López

     Edita: Asocioación Cultural Carballos da Sementeira

     Colabora :Xuta de Galicia –Conselleria de Cultura e Deporte.

    Dado el interés divulgativo, que creo será del aprecio de muchos Celtiberos, intentaré escanear el folleto, sobre todo por los mapas que incluye, para mayor informacion.

     Saludos a todos.

  17. #17 xabres 10 de jun. 2008

    laopinióndezamora.es »



    Comarcas




     Noticia anterior 



     Noticia siguiente 


    SANABRIA-LA CARBALLEDA




    Las loberas de Lubián y Barjacoba, incluidas en el Plan de Patrimonio Etnológico regional

    Imprimir

    REDACCIÓN.

    La
    Consejería de Cultura de la Junta de Castilla y León incluirá en el
    Plan Sectorial de Patrimonio Etnológico la protección y conservación de
    la arquitectura tradicional ligada a las trampas loberas del curro de
    Barjacoba el Cortello de Lubián, según anunció ayer el procurador
    popular Luis Domingo González. Igualmente, Cultura queda abierta a su
    declaración como Bien de Interés Cultural (BIC), siempre que sea
    acompañada por una solicitud técnica que la avale.

    El procurador
    socialista, José Ignacio Martín, que denunció «dejadez y olvido» de la
    Junta, insistió en luchar por lograr la catEgoría de BIC.

  18. Hay 17 comentarios.
    1

Si te registras como usuario, podrás añadir comentarios a este artículo.

Volver arriba